Tek çocuk olma deneyimi: Kişilik özellikleri, aile ve akran ilişkileri

Abstract

Bu araştırmada tek çocuk olma deneyimi kişilik özellikleri, aile ve akran ilişkileri bakımından incelenmiştir. Bu kapsamda tek çocukların tek çocuk olma olgusunu nasıl anlamlandırdıkları, kardeşli çocuklardan ayırt edici özelliklerini nasıl tanımladıkları, ebeveynleriyle ilişkilerini nasıl deneyimledikleri, akranlarıyla ilişkilerini nasıl deneyimledikleri, kardeş sahibi olmanın getireceği olası farklılıkları nasıl değerlendirdikleri incelenmiştir. Bununla birlikte kişilik özellikleri, algılanan anne-baba tutumları, akran ilişkileri ve benlik saygısı boyutlarında tek çocuklar ile kardeşli çocuklar karşılaştırılmış; yine aynı boyutlarda doğum sırasına göre tek çocuklar ile ilk çocuklar, ortanca çocuklar ve son çocuklar arasında farklılık olup olmadığı da incelenmiştir. Bu çalışma karma yöntem araştırmalarından yakınsayan paralel desen ile tasarlanmıştır. Çalışmanın nitel araştırma aşaması fenomenolojik araştırma ile, nicel araştırma aşaması ise ilişkisel araştırma ile desenlenmiştir. Nitel araştırma aşamasında yorumlayıcı fenomenolojik analiz gerçekleştirilmiş ve tek çocukların deneyimlerine ilişkin üst ve alt temalar oluşturulmuştur. Nicel araştırma aşamasında ise tek çocukların kişilik özellikleri, algıladıkları anne-baba tutumları, akran ilişkileri ve benlik saygısı bakımından kardeşli çocuklardan farklılıkları bağımsız gruplar t testi ile; doğum sırasına göre tek çocukların ilk çocuk, ortanca çocuk ve son çocuklardan farklılıkları ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ile incelenmiştir. Gruplar arasındaki farklılıkların hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için Post Hoc analiz tekniklerinden LSD testi ve Tamhane's T2 testi kullanılmıştır. Yorumlayıcı fenomenolojik analiz sonucunda dört üst tema ortaya çıkmıştır. Bu üst temalar; tek çocukların kişilik özellikleri, tek çocukların aile ilişkileri, tek çocukların akran ilişkileri ve tek çocukların kardeş sahibi olmaya bakış açısıdır. Nicel araştırmada, kişilik özellikleri açısından; tek çocukların kardeşli çocuklara göre nevrotizm özelliklerini daha az ve deneyime açıklık özelliklerini daha çok gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca tek çocukların doğum sırasına göre ilk çocuklardan daha az nevrotizm özellikleri gösterdiği ve ilk, ortanca ve son çocuklardan daha çok deneyime açıklık özellikleri gösterdiği bulunmuştur. Anne-baba tutumları açısından; tek çocukların kardeşli çocuklara göre anne ve babalarından daha çok kabul edici/ilgi gösterici tutumlar algıladıklarını ve daha az psikolojik özerklik tutumu algıladıkları bulunmuştur. Bununla birlikte tek çocukların doğum sırasına göre ilk, ortanca ve son çocuklara göre anne ve babalarından daha çok kabul edici/ilgi gösterici tutumlar algıladıklarını ve daha az psikolojik özerklik tutumu algıladıkları görülmüştür. Akran ilişkileri bakımından; tek çocukların kardeşli çocuklara göre daha olumlu akran ilişkileri olduğu görülmüştür. Ayrıca tek çocukların ilk ve ortanca çocuklara göre daha olumlu akran ilişkileri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Tek çocukların kardeşli çocuklara göre benlik saygısı daha yüksektir. Doğum sırasına göre bakıldığında tek çocukların benlik saygısının ilk, ortanca ve son çocuklara göre daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın nitel ve nicel araştırma kısımlarından elde edilen bulgular birbiriyle ilişkilendirilerek tartışılmış ve ileride yapılacak araştırmalar için öneriler sunulmuştur.Anahtar Kelimeler: Tek çocuk, doğum sırası, kişilik özellikleri, aile ilişkileri, akran ilişkileri.

In this research, being an only child was investigated in terms of personality traits, family and peer relationships. In this context, it was examined how only children interpreted the phenomenon of being an only child, how they describe characteristics of only children, how they experience relationships with their parents, how they experience relationships with their peers, and how they perceive potential differences in their lives if they have a sibling. In addtion to this, it was studied whether only children differ from children with siblings in terms of personality traits, perceived parental attitudes, peer relationships and self-esteem dimensions. It was also examined whether there were significant differences in personality traits, perceived parental attitudes, peer relationships and self-esteem between only children and first born, middle born, last born children according to birth-order positions. This study was designed with convergent parallel design among mixed method research. The qualitative research phase of the study was designed with phenomenological research, and the quantitative research phase was designed with correlational research. Interpretive phenomenological analysis was carried out at the qualitative research phase and superordinate themes and sub-themes were constitued for the experiences of only children. In the quantitative research phase, the differences between only children and children with siblings in terms of personality traits, perceived parental attitudes, peer relationships and self-esteem were analyzed with independent samples t test; the differences between only children and first born, middle born, last born were analyzed with one way analysis of variance (ANOVA). Among the Post Hoc anlaysis techniques, LSD test and Tamhane's T2 test were used to determine differences between the groups. As a result of the interpretive phenomenological analysis, four superordinate themes emerged. These themes were personality traits of only children, family relationships of only children, peer relations of only children and only children's perspective towards having siblings. As a result of correlational research, only children behave in a less neurotic manner than children with siblings, and than first born. Only children are also more open to experience than children with siblings, and than first born, middle born and last born children. In terms of perceived parental attitudes, it was found that only children perceive more acceptable / attentive attitudes, and that they perceive less psychological autonomy attitudes from their parents than children with siblings, and than first born, middle born and last born children considering birth order positions. In peer relationships, it was concluded that only children have more positive peer relationships than children with siblings and than first and middle born children. Finally, only children have higher self-esteem than children with sibligns, and than first born, middle born and last born children with regard to birth order positions. The associated findings of qualitative and quantitative research were discussed in the last chapter and presented the suggestions for the future research.Key words: Only child, birth order, personality traits, family relationship, peer relationship.