2794 ve 2796 numaralı Van vilayeti nüfus defterlerinin transkripsiyon ve değerlendirilmesi

Abstract

Nüfus, yeryüzünde sınırları belirli bir alanda, belirli bir zamanda bulunan insanların oluşturduğu toplam sayı olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde dünya ülkelerinin üzerinde durduğu önemli konulardan birisi de nüfustur. Osmanlı Devleti bozulmaya yüz tutan askerî ve ekonomik yapısını düzeltmek için ilk olarak 1831'de genel bir nüfus sayımı yapmıştır. Bu sayımla Osmanlı Devleti; ülkedeki Müslim ve gayrimüslim nüfusu tespit etmek, askerliğe elverişli erkek nüfusu ve cizye mükellefi gayrimüslim erkek nüfusu tespit etmeyi amaçlamıştır. Van bölgesinde 1836 yılında yapılan nüfus sayımında daha önce gerek İstanbul'da gerekse Anadolu'nun diğer bölgelerinde yapılan nüfus sayımlarında izlenilen yol takip edilmiştir. Söz konusu tarihte bölgede yaşayan insanlar en iyi tanıtılacak şekilde âdeta sözcüklerle resimleri çizilmiştir.Van'ın tarihine kısaca bakacak olursak, Van isminin nereden geldiği ve kaynağı konusu henüz tam olarak açıklığa kavuşmamış olmasına rağmen, konuyla ilgili bazı önemli görüşler şöyledir: Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde Büyük İskender'in, Van Kalesi'ndeki Vank adlı bir mabedin adını şehre verdiğini belirtmektedir. Van adının kaynağı konusunda bilimsel olarak kabul edilen görüş ise Urartuca Biane veya Viane'den türemiş olduğudur. Tarihî kaynakların bütününde, Urartular kendilerine Bianili demişlerdir. Urartular'ın yükselme devrinde Biate adi altında birçok şehir ve insan topluluğu Van bölgesine yerleşmiştir. Çok eski bir yerleşim yeri olan Van sırasıyla: Hürri, Urartu, İskit, Med ve Perslerin hâkimiyetinde girmiş, Roma ve Part Devletleri arasında tampon bölge olarak kalmış, M.S. 2-7. yüzyıllar arasında Sasânîlerin idaresi altına girmiştir. Bölge 625 yılından itibaren Hazar Türkleri ile İslam akınlarına tanıklık etmiştir. 10. yüzyıla kadar bölgede farklı devletlerin hâkimiyeti görülmektedir. Selçuklular zamanında yapılan akınlar neticesinde, bölgede ilk Türk hâkimiyeti başlamıştır. 1064'te Van Gölü ve civarı, Selçuklu hâkimiyeti altına alınmıştır. Daha sonra Ahlatşahlar, Eyyûbî ve Harezmşahlar, 13. yüzyıl başlarına kadar Anadolu Selçuklu Devleti, sonrada İlhanlı Devleti'nin idaresine geçmiştir. 15. yüzyılın ortalarına kadar Karakoyunlu Devleti'nin idaresinde kalan bölge, 1467'den itibaren Akkoyunlu Devleti'nin eline geçmiştir. Daha sonra Safevî Devleti'nin idaresine giren şehir, Osmanlılar tarafından 25 Ağustos 1548'de fethedilmiştir. Fetihten sonra, Van ve civarında önemli idari düzenlemeler yapılmıştır. I. Dünya Savaşında Ruslar tarafından işgal edilen Van 2 Nisan 1918'de işgalden kurtarılmıştır.Burada inceleyeceğimiz Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki nüfus defterleri serisi içerisinde 2794-2796 Numaralı Van Vilayeti Müslim Nüfus Defterleri'dir. Bu çalışmada, defterde verilen bilgilerden hareketle bahse konu kazalar, mahalle ve köylerin nüfus ve nüfus hareketlerini, yaşayan ailelerin ve görevli memurların isimlerini ve kullandıkları unvanları öğrenme imkânımız olacaktır. Ayrıca bölgeye yönelik yaşanan göç ve nakiller hakkında ilk elden bilgi sahibi olma imkânı bulacağız. Yine bölgedeki mahalli idareciler; görevdeki muhtarlar, imamlar, askerler, özürlüler, halkın kullandığı yerel isimler, lakaplar ve insanların fiziksel özellikleri gibi bölgesel tarih yazımında önemli ayrıntılara ulaşmaya imkân sağlayacaktır.Anahtar Kelimeler: Nüfus defteri, II. Mahmut, Van Vilayeti, 19. Yüzyıl

Population is defined as the total number of people on a specific time period and location. It is regarded as an important issue by different states around the world.The fist census of the Ottoman State takes place in 1831 for military and economic structures tend to distortion to correct. The purpose of the census was to find out the number of Muslim and non-Muslim population so that it would be possible to detect the eligible man for the construction of detect the number of non-Muslim cizye tax payers. In the Van region in the census conducted in 1836, after both Istanbul and in some other parts of Anatolia in the census conducted viewed routes were followed. Such that, people living in the area the best that can be recognized have been drawn pictures with words.If we look briefly at the history of Van, this city of the name come from and supply issues have not yet been fully clarified, although there are some major theories on the subject. Evliya Çelebi said in the Seyahatnâme (Travel Book), Alexander the Great, in the citadel of the city of Van temple named is the name given to the city. The accepted scientific opinion, or Vianne Out of Biana is that of Urartu, about the origin of the name Van. Historical sources in their entirety, Urartu were also Bianil them. Timely rise of Urartu, many cities and human communities under the name of allegiance to Van were collected.Van the very historic place was dominated by Hurros, Urartu, Scythian, Medes, Persia respectively. Then it was as a buffer region betwen Roma and Part states . From 2nd century A.D. to 7th century, it was dominated by Sasanis. Hazar Turks launched invasions of islam to the region by 625 year. Until 10th century dominance of different states was seen in the region. As a result of invasions flocked in Seljuks time the first Turk dominance started. At 1064 year Lake Van and the Vicinity was dominated by Seljuks. Afterward Ahlatşahs, Eyyubins, Harezmşahs, Anatolia Seljuks State until the beginning of the 13th century and Il-Khanids daminated. The region ruled by Qara-Qoyunlu State until the middle of the 15th century was invaded by Aq-Qoyunlu State by the 1467 year. Subsequently the city dominated by Safevis was conquered by The Ottoman Empire at 25 August 1548. After the conquest very important administrative changes were made. During The World War I, Van invaded by Russia is recaptured at 2 April 1918.What we will analyze is the muslim population books in Van province numbered 2794-2796 and registered in series of population books in The Prime Ministry Ottoman Empire Archives. In this study starting with data given at the books, we have the opportunity that we can learn popultion and its movements in the districs quarters and villages families and officers names and their titles. Moreover we can learn the first hand knowledges about migration towards the region and moves. And also we can find out important details in the writing of regional history suc as local administrators inthe region reeves soldiers disabled people local names used by public nicnames and physical characteristics of the people.Keywords: Population Book, Mahmut the 2nd, Van Province, 19th century