Kitáb-ı Tercüme-i Tezkire-i Dávud Fì`ilmi`t-Tıbb (Metin-dizinler-sözlük)

Abstract

Bu çalışma, Muhammed Bin Mustafa El-Gûrânî tarafından 17. yüzyılda Osmanlı Türkçesine çevrilen KitÀb-ı Tercüme-i Teõkire-i DÀvÿd Fì èİlmi'ù-Ùıbb adlı eser üzerinedir. Çalışma, Giriş, İnceleme, Sonuç ve Öneriler bölümlerinden meydana gelmiştir. Giriş bölümünde çalışmanın konusu, amacı, malzemesi, yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Bunun yanında mütercim ve müellifin hayatı ve eserleri üzerinde durulmuş ve müellifin İslam tıp tarihindeki yeri açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışma konusu olan eserin nüsha betimlemesi yapılmıştır. Başlangıçtan 18. yüzyıla kadar olan süre içerisinde yazılmış tıp kitapları ve bunlar üzerine yapılmış akademik çalışmalar hakkında genel bilgiler verilmiştir. Metin Kurulurken Uyulan Esaslar içerisinde, eserin genel olarak dil ve imla özellikleri, metinde tercih edilen okumalar dile getirilmiştir. Dizin Hazırlanırken Uyulan Esaslar alt başlığında, tematik dizinlerin hazırlama yöntemleri açıklanmıştır. Tematik dizin yönteminin seçiminde metnin hacmi ile tıp terimlerinin ortaya çıkarılması fikri etkili olmuştur. Bilindiği gibi, tıp yazmalarının en belirgin özelliklerinden biri, günlük dildeki kelimelerin birçoğunun, birer tıp terimi olarak farklı anlama gelecek şekilde kullanılmalarıdır. Eski tıp anlayışı dikkate alınarak, bu kelimelerin anlamlarını belirlemek ve günlük dildeki kullanımlarından ayırt edebilmek gerekir. Bu amaçlarla, özel bir inceleme ve büyük bir titizlikle hazırlanan tematik dizinler, tıp metinleri için farklı bir dizin hazırlama yöntemi olarak akademik tartışmaya sunulmuştur. İnceleme bölümünde, KitÀb-ı Tercüme-i Teõkire-i DÀvÿd Fì èİlmi'ù-Ùıbb'ın, çeviri yazısı yapılmıştır. Metin, bazı anlamlandırmaları güçleştirecek kadar devrik cümlelerden oluşmuştur. Okuyucuya, metnin bizim tarafımızdan nasıl anlamlandırıldığını göstermek için metin, `nokta, virgül, iki nokta, noktalı virgül, tırnak işareti` kullanılarak noktalanmış ve sınırlı sayıdaki imla kuralları ile düzenlenmiştir. Aynı şekilde kısmen eksik yazılan ve metinde boş bırakılan yerler, eserin, Arapça özgün metninden yapılan kısmî karşılaştırmayla tamamlanmaya çalışılmıştır. Metinde eksik veya hatalı yazılmış kelimelerdeki tamamlamalar, köşeli parantezle metin içerisinde gösterilmiştir. Tematik Dizinler alt başlığında, metindeki tıp ve tıpla ilgili kelimeler, ayrıntılı bir şekilde tasnif edilerek incelenmeye çalışılmıştır. Bitki isimleri - tespit edilebildiği kadarıyla- düzenli olarak Türkçe ve Latince karşıkları ile birlikte verilmiştir. Çalışmamızda, Tematik Dizinler'den sonra, metinde kırmızı mürekkeple yazılmış olarak verilen madde başı kelimelerin Arap alfabesi düzeniyle bir listesi verilmiştir. Bu listede, ayrıca her madde başı için varsa metinde verilen kısa anlamları, eş anlamlıları ve mizaç özellikleri okuyucuyla paylaşılmıştır. Çalışmanın Sonuç ve Öneriler bölümünde ise çalışma sonucunda elde edilen bulgular sıralanmıştır. Anahtar Kelimeler: Tıp, tarihî tıp kitabı, sözvarlığı, klasik Osmanlıca, Dâvûd-ı Antâkî, Muhammed Bin Mustafa El-Gûrânî

This work is about KitÀb-ı Tercüme-i Teõkire-i DÀvÿd Fì èİlmi'ù-Ùıbb, which was translated to the Ottoman Turkish by Muhammed Bin Mustafa El-Gûrânî in the 17th century. The work includes the sections of Introduction, Reviewing, Conclusion and Recommendations. The content, aim and material of the work were explained at the Introduction section and at the Method section. In addition to these, it was emphasised on life and works of translator and of writer, and it was attempted to explain significance of the writer in history of Islamic medicine. The copy of the book, which is the topic of this work, was described. There was general information about medical books written from the beginning to the 18th century and academic works on these books in this section. General language and spelling properties of the work and preferred reading in the text were stated through the Followed Principles of Text Generated. At the subtitle of the Followed Principles of Index Prepared, methods of preparing the thematic index were explained. When the method of the thematic index was selected, the idea of revealing the medical terms with the volume of the text was determinative. As known, one of the most distinctive features of medical manuscripts is that most of the words in everyday language are used in different meanings as a medical term. Determining the meanings of these words and distinguishing them from the usage of everyday language should be fulfilled by considering the old medical approach. For these aims, the thematic indexes, which were meticulously prepared with a special investigation, were presented to the academic discussion as a different method of preparing index for medical texts. At the Reviewing section, KitÀb-ı Tercüme-i Teõkire-i DÀvÿd Fì èİlmi'ù-Ùıbb, translation writing was presented. The text had been written with inverted sentences so that it is difficult to interpret some meanings. Therefore the text was punctuated by using `dot, comma, double dot, semi-colon, quotation mark`, and arranged with limited spelling rules to show readers how we made sense of the text. Likewise, partly incomplete and left blank places in the text were tried to complete by means of the partial comparison with the Arabic original text of the work. Completions of incomplete or misspelled words in the text were shown with square bracket. At the Thematic Indexes subtitle, medicine and medical words in the text were attempted to examine in detail. In this work, after the Thematic Indexes, a list of entry words written with red ink in the text was prepared with Arabic alphabet system. Moreover, short meanings, synonymies, and humoral characteristics given in the text -if available- were shared with the readers in this list. At the Conclusion and Recommendations section, the findings obtained in this work were aligned. Key Words: Medical, the book of medicine history, vocabulary, classical ottaman Turkısh, Dâvûd-ı Antâkî, Muhammed Bin Mustafa El-Gûrânî