Tanzimat`tan Cumhuriyet`e öğretmen yetiştiren kurumlara giriş şartları ile usûllerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi (Nizamnâme ve talimatnâmelere göre)

Abstract

Bu araştırmanın amacı, `Osmanlı Devleti'nin Tanzimat Dönemi ile Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna kadar geçen süre içinde öğretmen yetiştiren kurumlara giriş şartları ile usûllerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi` dir. Nitel araştırma yöntem ve teknikleri ile oluşturulan bu araştırma durum çalışması deseni ile yürü-tülmüştür. Araştırmada veri olarak Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Osmanlı Devletinde ilgili birimler tarafından hazırlanarak yayımlanan Osmanlıca tarihi dokümanlar ve bunların yanı sıra literatürde yer alan konuya ilişkin yayımlanmış bazı bilgi ve belgeler kullanılmıştır. Söz konusu Osmanlıca belgelerin öncelikle günümüz Türkçesine transkripsiyonu yapılmış, sonraki aşamada bunlar tasnif edilerek içerik analizine tabi tutulmuştur. Elde edilen veriler doğrultusunda Osmanlı Devleti'nde 1839-1923 yılları arasında faâliyet gösteren öğretmen yetiştiren kurumlara giriş şartlarının ne olduğu ve öğrenci seçiminde nasıl bir usül izlendiği net olarak tespit edilerek detaylı bulgulara ulaşılmıştır. Bu bağlamda Osmanlıda yüksek öğretim düzeyindeki öğretmen yetiştiren kurumlara öğrenci alımında; adaylarda Osmanlı Devleti vatandaşı olmak, mevcut eğitim sistemi içerisinde orta öğretim düzeyindeki mekteplerden mezun olmak, sağlıklı olmak, adli sicili temiz olmak, yapılan giriş sınavları sonucunda başarılı olmak, Arapça-Farsça-Türkçe gibi bazı dil alanlarında çeşitli açılardan bilgi sahibi olmak, temel matematik bilgisine sahip olmak gibi kriterlerin arandığı belirlenmiştir. Bu şartların uygulanma aşamasında izlenen prosedüre göre ise adayların yerine getirmiş oldukları şartları ilgili makamlardan alınan resmî belgelerle ispatlamaları gerektiği ortaya çıkmıştır. Bu araştırmanın nihayetinde, Osmanlı Devleti'nin Tanzimat'tan Cumhuriyet'e kadarki süreçte öğretmen yetiştiren kurumlar arasından özellikle Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimâtlara nitelikli öğrenci alımı için önemli dü-zenlemelerin yapıldığı sonucuna varılmıştır. Ayrıca nitelikli öğretmen yetiştirebilmek için öğrenci alımında kendine has bir sistem kurulurak belirli ölçülerde seçici davranıldığı anlaşılmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgu ve sonuçlar dahilinde bazı önerilere yer verilmiştir. Anahtar kelimeler: Öğretmen Yetiştiren Kurumlar, Dârülmuallimîn, Dârülmuallimât, Giriş Şartları, Giriş Usûlleri.

The aim of this study is to determine and evaluate the enrolment standards and procedures in teacher training institutions from Tanzimat Era of Ottoman Empire to foundation of Turkish Republic. The study was formed using qualitative method and techniques and designed as a case study. Historical Ottoman Turkish documents from Tanzimat to Republic, which were prepared and issued by respective depart-ments in Ottoman Empire, and some documents published in literature were used as data in the study. These Ottoman Turkish documents were firstly translated into modern Turkish then sorted out at the later stage and finally the content analysis was made. In accordance with the data collected, it was determined in detail what enrol-ment standards were used and what kind of procedures were followed to select stu-dents. In this sense, it was specified that the criteria such as being an Ottoman citi-zen, being graduated from a secondary level school in existing educational system, being healthy, having no criminal past, being successful in the entrance examination, havingcompetence in some language areas such as Arabic-Persian-Turkish from var-ious respects, having basic mathematics competence were determined to enrol in teacher training institutions in Ottoman Empire. According to the procedure followed while these standards were being implemented, the necessity for applicants to have formal documents obtained from concerned authority emerged. At the end of the research, it was concluded that important regulations was made to qualified student admission especially for Darülmüallimin and Darülmüallimat from Tanzimat to Re-public in Ottoman Empire. Moreover, it was understood that a specific system in student admission to train qualified teacher were set and this system was selective at a certain level. Some suggestions are offered according to the findings and results of the study. Key words: Teacher training institutions, Darülmüallimin, Darülmüallimat, the enrolment standards, the enrolment procedures.