XIV - XVI. yüzyıldaki Dulkadiroğulları Beyliğindeki kültürel ve mimari unsurlar

Abstract

Bu çalışma başta Başbakanlık Osmanlı Arşivi olmak üzere çeşitli arşivlerdeki belgelere dayalı olarak XIV- XVI. yüzyıldaki Dulkadiroğlu Beyliğine ait mimari ve kültürel unsurları ortaya koymayı amaçlamıştır. Anadolu'da kurulan Türk Beyliklerinden en uzun ömürlü olan Dulkadiroğullarının Türk tarihindeki önemine vurgu yaptıktan sonra hâkimiyet sağladığı bölgelerde komşu devletlerle olan münasebetlerine ve bu münasebetleri esnasında siyasî ve kültürel etkileşimleri incelenmeye çalışılmıştır. Dulkadiroğullarının kurulduğu bölge Orta Asya, Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarının toplanma ve geçiş güzergâhı üzerinde olması bölgenin stratejik önemini arttırmıştır. Anadolu köprüsünün güney girişinde yer alan bu bölgenin stratejik konumu bölgeyi önemli bir uygarlık ve ticaret merkezi haline getirmiştir. Ayrıca Dulkadir toprakları İran ve Azerbaycan sahası ile Orta Anadolu arasında yer aldığından doğudan Türkiye Selçukluları topraklarına geçmek isteyen mutasavvıflar için bir durak noktası konumundaydı. Anadolu'da şöhret bulan her tasavvuf akımının temsilcisi bu bölgede bir süre kalarak Maraş ve çevresini ilk faaliyet alanı olarak seçmiştir. Buralarda başlangıçta bağımsız hareket ederek kendi adlarıyla tarikat kurmuşlardır. Türk asıllı olan mutasavvıflar Anadolu'ya Türk tasavvuf kültürünü taşıyarak bu topraklara milli bir karakter kazandırmışlardır. Dulkadirliler döneminde Maraş, zaviyeleriyle meşhur bir kentti. Bu zaviyeler ve tekkeler Anadolu'nun Türkleşmesinde önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca iktisadi hayatı ellerinde bulunduran ahilerin zaviyeleri ise bu topraklara ayrı bir renk ve canlılık vermiştir. Elbistan, Maraş merkez olmak üzere Dulkadirliler hâkimiyet sağladığı bölgelere mimari eserler inşa ettirmişlerdir. Osmanlı hâkimiyetine geçtikten sonra da mimari eserlerin yapımı devam etmiştir. Bu mimari eserler bir bütünlük oluşturacak şekilde ele alınarak günümüze kadar gelebilen ve gelemeyen mimari eserler olarak inceledik. Anahtar Kelimeler: Dulkadiroğulları, Osmanlı Devleti, Selçuklular, Mimari, Zaviye, Kültür, Kanunnameler, Evlilikler, İdari ve İktisadi yapı, Maraş Eyaleti.

The present study aims to examine the architectural and cultural elements of Dulkadiroğlu Principality, which ruled between XIV and XVI century, on the basis of the documents in the Prime Ministry's Ottoman archives and other various archives. After establishing the importance of Dulkadirogullari, the most long-lasting Turkish principality, in the Turkish history, this study will focus on the relationships of this Turkish principality with neighboring states and its political and cultural interactions with the other states in the area. The establishment of Dulkadirogullari in a geographical area, where the civilizations of Central Asian, Anatolian and Mesopotamian interact and use as transition routes, has increased the strategic importance of the region. Located at the southern entrance of the Anatolian bridge, this region has become an important center of civilization and commerce. Also Dulkadir territory was in a position between Iran-Azerbaijan and Central Anatolia, which makes it a stop for the mystics who was moving from east to Turkish Seljuk territory. Representatives of each significant Sufi movement in Anatolia had first chosen to remain in Maras and surrounding region and chosen this region for their initial activities. Initially these Sufis established orders in their names by moving around freely and independently. Anatolian Sufis of Turkish origin brought to this land a national character by introducing the Turkish Sufi culture to the land. Maras was famous for its zawiyas during Dulkadirogullari period. These zawiyas and dervish lodges have played an important role in transforming Anatolian culture and introducing Turkish identity. Also these lodges, which were central to the economic life of the city, added unique color and vitality to the land. Dulkadirogullari built architectural works primarily in Elbistan, Maras and in whole land where Dulkadirliler ruled. Construction of the architectural arts continued even after the Ottoman rule. This study examines and reports on the architectural works that still remains and the architecture that did not remain to the present day. Keywords: Dulkadiroğulları, Ottomans, Seljuks, Architecture, Zawiya, Culture, Kanunnames, Marriages, Administrative and Economic Structure, Maras State.