İslam kelamında araz teorisi (Şemsüddin es-Semerkandî örneği)

Abstract

Şemsüddin es-Semerkandî örnekleminde İslam Kelamında Araz çalışmamız, kelam ilminin metodolojisini temsil eden varlık anlayışının önemli bir prensibi olan araz kavramı etrafında şekillenmektedir. Aristoteles'ten itibaren felsefe tarihindeki yerini alan ve tercüme faaliyetleriyle inanç sistemimize kazandırılan araz kavramı, İslami sentez ve operasyonlar neticesinde metafizik alanınımızın temel bir argümanına dönüşmüştür. Yazarımız es-Semerkandî, bu konuda üzerine düşen görevi en iyi bir biçimde yerine getirerek, Mâturidî ekolünde Aristo felsefesini kendine özgü felsefesiyle sentezleyerek felsefi kelam misyonunu başarıyla ortaya koymuştur.Semerkandî, araz kavramını; idrak, ilk anda idrak edilen, ilk anda idrak edilemeyen, idraki ve idrak edileni kapsayan konular olmak üzere dört ana başlıkta detaylı bir şekilde ele almaktadır. İdrak başlığı altında mutlak idrak, bilginin anlamı, içsel ve dışsal duyular, insan nefsi gibi konuları psikolojik, biyolojik ve epistemolojik yönlerden işlemektedir. İlk anda idrak edilenlerin anlatıldığı başlıkta; görülenler, işitilenler, tadılanlar, koklananlar ve dokunulanlar gibi fiziksel konulara ve dil felsefesine değinilmektedir. Üçüncü bölüm olan ilk anda idrak edilmeyenler konusu kapsamında nicelik, boyutların sonluluğu, boşluk, mekân, hareket, zaman, kuvvet ve ahlak bağlamında matematik, geometri, ilahiyat, fizik ve etik kurallarına temas edilmiştir. Araza ayırdığı son bölümde ise nitelik, görelilik gibi felsefi olgulardan ve arazın intikali, bekası, iki mahalle girişi, kendisiyle var olması gibi arazla ilgili genel geçer konulardan bahsedilmiştir. Semerkandî, araz konusuyla ilgili eserlerinde metot olarak akla ve akli bilimlere dayanan bir yol takip etmiştir. Felsefe ve mantık bilimlerindeki vukûfiyetini ve fikri bağımsızlığını mükemmel ortaya koyarak kendini akli bilimlerde hiçbir şey ve hiç kimseyle kayıtlı görmeyerek her konuda özgün düşüncelerini ortaya koymuş, alanlarında otorite olarak kabul edilen birçok bilim adamlarının fikrini zikrederek yerine göre onları reddetmek, onarmak veya haklarını vermekten de hiç geri durmamıştır.

The study of accident in İslamic speech in Şemsüddin es-Samarkandı sample is shaped around the concept of accident, which is an important principle of the concept of being which represents the methodology of speech science. Since Aristotle, the concept of accident, which takes its place in the history of philosophy and has been brought to faith intellectuals by its translation activities, has become a fundamental argument of our metaphysical field in the light of Islamic synthesis and operations. Our writer es-Samarkandi has succeeded in fulfilling his duty in this matter in the best way, successfully expressing the philosophical worship mission by synthesizing the Aristotle philosophy in the school of Mâturidî with his unique philosophy.as-Samarkandi considers the concept of accident in four main themes in detail, namely, understanding, firstly understood, firstly incomprehensible, understanding and understood. Under the heading of understanding; absolute understanding, meaning of knowledge, internal and external senses, and human emotions are processed in psychological, biological and epistemological aspects. In the first heading under what firstly understood is told, refers to physical issues such as what is seen, heard, tasted, smelled, and touched, and the philosophy of language. In the third chapter within the scope of the firstly incomprehensible subject, we touch on the mathematics, geometry, theology, physics and ethics in the context of quantity, dimensionality, space, place, motion, time, force and morality. In the last chapter distinguished to accident, general issues are stated about accident like philosophical facts such as quality, relativity; the succession of accident, continuity, the passage of two neighborhoods and the existence of itself.as-Samarkandi pursued a path based on reason and mental science as a method in his works on accident subject. By putting his perception in philosophy and logic science perfectly and showing his idea independence, he revealed his original thoughts in every subject by not seeing himself in mental sciences with nothing and no one; he has never ceased to refuse, repair or grant the rights of many scholars who have been regarded as authority in their fields.