Gelişmekte olan ülkelerde dış ticaret dengesini belirleyen faktörlerin Marshall-Lerner koşulu çerçevesinde analizi

Abstract

Gelişmekte olan ülkelerde ödemeler bilançosu içinde sermaye akımlarının rolü artarken finansal liberalizasyondan sonra mal ve hizmet ticareti büyük miktarlara ulaşmıştır. Bu nedenle dış ticaret dengesini belirleyen faktörleri incelemek kaçınılmaz olmuştur. Dış ticaretin artması ile günümüzde ülkelerarası mal ve hizmet ticareti artmıştır. Farklı para birimlerine sahip olup birbirleriyle ticari ve mali etkileşimde olan ülkeler için döviz kuru daha çok önem kazanmıştır. Literatürde yüksek oranlı kur değişiminin dış ticarete pozitif etkisini savunan koşul Marshall – Lerner Koşulu olarak yer bulmaktadır. Ülkelerin paralarına ilişkin döviz kurlarında hareketliliğin artışı bu ticari entegrasyonlarını arttırabilir veya azaltabilirler. Söz konusu koşul, kurlardaki yükselişin dış ticaret dengesine iyileştirici etkisinin ancak, ithalat talebinin fiyat esnekliği ile ihracat talebinin fiyat esnekliği toplamının 1'den büyük veya 1'e eşit olması ile mümkün olduğunu savunmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde döviz kuru kavramı hakkında bilgi verilmiş ve kur çeşitlerine değinilmiştir. Ardından kur sistemleri ayrımları yapılmış döviz kurlarının oluşumunda rol oynayan teorik yaklaşımlardan varlık dengesi yaklaşımı ağırlıklı olmak üzere bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ödemeler dengesi kavramı işlenmiş döviz piyasası ile ilişkisinde rol oynayan etkiler açıklanmıştır. Marshall - Lerner Koşulu'nun teorik çerçevesi, esneklikler, J Eğrisi ve Türkiye'nin ekonomik görünümü yine ikinci bölümde ele alınıştır. Üçüncü bölüm ise ilk olarak literatür taraması ile başlamış, amaç, yöntem, veriler ifade edilmiş ekonometrik analiz yapılmıştır. Son olarak da sonuç ve öneriler ortaya konulmuştur. Bu çerçeve reel efektif döviz kurlarının dış ticaret etkisi incelenmiştir. Efektif döviz kuru değişkeninin dışında dış ticaret dengesine etkisi olduğu düşünülen GSYİH, doğrudan yabancı yatırımlar ve para arzı değişkeni de modele dahil edilerek ithalat - ihracat dengesine ne ölçüde etki sağladığı ifade edilmiştir. Bu çalışmada ekonomik anlamda birbirine benzediği düşünülen dokuz ülke incelenmiş olup bunlar; Türkiye, Polonya, Bulgaristan, Hırvatistan, Romanya, Ukrayna, Rusya, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan'dır. Bu ülkelerin 2001 – 2015 dönemi arasındaki verileri ampirik olarak test edilmiştir. Analiz FGLS Yöntemi ile test edilmiş ve bu dokuz ülke için Marshall – Lerner Koşulu'nun geçerli olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.Anahtar Kelimeler: Marshall – Lerner Koşulu, Döviz Kuru, Reel Efektif Döviz Kuru, Dış Ticaret Dengesi, FGLS Yöntemi

In developing countries, the role of capital flows in balance of payments has increased. Since the trade of goods and services have reached enormous amounts after the financial liberalization, it might be essential to examine the factors determining balance of trade. With the increase of foreign trade, the trade of goods and services among countries increases as well. The importance of exchange rate is at all time high due to the difference in countries' currencies that have commercial and financial relationship. In literature, the condition that supports the positive effect of higher-rate currency movement on trade balance is known as Marshall – Lerner Condition. An increase in the currency movement in countries may increase or decrease their commercial integrations. Such condition claims that an upward trend in rates has a curative effect on trade balance. However, this condition holds only when the addition of the price elasticity of import demand and the price elasticity of export demand equals one or more than one. In the first part of the study, general information about the concept of 'exchange rate' is given and types of exchange rates are mentioned. After that, exchange rate systems are classified and mainly 'equilibrium asset approach', that is one of the theoretical approaches playing a role in the formation of exchange rates, is defined. In the second part, 'balance of payments' concept is explained and the determining factors in its relationship with exchange rate market are clarified. Additionally, theoretical frame of Marshall - Lerner Condition, elasticities, J curve and Turkey's economic view are included in the second part. The third part starts with a literature review, then objective, method, data are explained and econometric analysis is made. The last part includes conclusion and implications. Regarding this, the impact of real effective exchange rate on trade balance is examined. Apart from the effective exchange rate variable; GDP, direct foreign investment and money supply are included in the model since it is believed that they also have an impact on trade balance. The extent of the effect of all these variables on import-export balance is implied accordingly. Therefore, nine economically-similar countries are studied: Turkey, Poland, Bulgaria, Croatia, Romania, Ukraine, Russia, Czech Republic and Hungary. The data of these countries from 2001 to 2015 are empirically tested. The analysis is tested with FGLS Method and it is concluded that Marshall – Lerner Condition does not satisfy any of these nine countries.Key words: Marshall – Lerner Condition, Foreign Exchange Rate, Real EffectiveExchange Rate, Trade Balance, FGLS Method