Balkanlar`da Bektaşi tekkeleri ve Bektaşilerin devlet erkânıyla ilişkileri (XVII-XVIII. yüzyıl)

Abstract

Bu çalışmada XVII ve XVIII. yüzyıllarda Balkanlarda aktif olan Bektaşi tekkeleri ve Bektaşilerin Osmanlı Devleti ile olan ilişkileri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.Osmanlı Devleti, Balkan toprakları üzerinde gelişen ve büyüyen bir devlettir. Bektaşi Babaları, Osmanlı ordularından önce bu bölgeye giderek halkın gönüllerini kazanmış ve Osmanlı hâkimiyetinin burada tesis edilmesine katkı sağlamıştır. Bektaşiler, Balkanlarda açtıkları tekkeler sayesinde Türk İslam kültürünün bu coğrafyada kalıcı olmasını sağlamıştır. Ayrıca Bektaşi tekkeleri tasarruf ettikleri mülkleri, tarlaları, bağ ve bahçeleri sayesinde önemli bir ekonomik potansiyele sahipti. Bektaşi tekkeleri ekonomik faaliyetleri doğrultusunda zaman zaman toplumun çeşitli kesimleriyle çatışmalar yaşamış ve karşılaştıkları bu problemler devletin yetkili kurumlarınca çözüme kavuşturulmuştur. Osmanlı Devleti, XVII-XVIII. yüzyıllarda Bektaşilerin merkez tekkesi (Pirevi) ve Balkanlardaki Bektaşi tekkeleriyle çeşitli alanlarda ilişkisini sürdürmüştür. Osmanlı Devleti bu doğrultuda gerek Pirevi'ne gerekse Balkanlardaki Bektaşi tekkelerine aynî ve nakdî yardım yaparak Bektaşileri diğer tarikatlardan ayrı tutmamıştır. Fakat Osmanlı Devleti her daim Bektaşi tekkelerini gözetim altında tutmuş ve onların İslam'a aykırı davrandığını tespit ettiğinde gerekli müdahaleyi yapmıştır.Bektaşilerin ilişkisi sadece padişah ve onun etrafındaki kişilerle sınırlı kalmamıştır. Yerel idareciler, vâsal devlet liderleri ve Osmanlı ordusunun bel kemiğini oluşturan Yeniçerilerde bu etkileşim halkasına dâhil olmuşlardır. Ayrıca çalışmada Bektaşilerin Sünni tarikatlarla olan ilişkisine de değinilerek iki taraf arasında yer yer meydana gelen çekişmeler ve oluşturulan hoş görü ortamı ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Bektaşi, Balkan, Tekke ve Zaviye, Tarikat.

In this study, the relationship between Bektashis and their lodges which were active in Balkans in XVII-XVIII centuries and Ottoman Empire has been tried to reveal.The Ottoman Empire was a growing state on the Balkans. Behtashi dervishes had enabled Ottoman domination to be established in Balkans by going there before Ottoman armies and wining people's hearts. The dervishes made it possible for the Turkish Islamic culture to be permanent in this region thanks to the lodges they opened in the Balkans. In addition, the Bektashi lodges had had a significant economic potential thanks to their possessions, landscapes, vineyards and gardens. Bektashi lodges, from time to time in the direction of their economic activities, had experienced conflicts with various sections of the society and these problems had been solved by the competent agencies of the state.Ottoman Empire, in XVII-XVII centuries, had remained in relationship in various fields with Bektashi central lodge (Pirevi) and Bektashi lodges in Balkans. Ottoman Empire hadn't looked at Bektashi lodges with a different eye than the other lodges by helping both Bektashi central lodge (Pirevi) and Bektashi lodges in Balkans in terms of sources and fund they needed. However, Ottoman Empire had always kept under surveillance Bektashi lodges and had intervened when it found out they were acting against official Islam. Bektashi lodges' relationship hadn't been limited only to the sultan and people around him. Local authorities, vassal state leaders and Janissaries which were the backbone of the Ottoman army had also been involved in this interaction. Additionally in this study, the relationship between the Bektashis and the Sunni sects was discussed and the controversy between the two sides and the created atmosphere of tolerance were also discussed.Keywords: Ottoman Empire, Bektashi, Balkans, Lodge and Zawiya, Sect