Hârizmşahların Moğollarla siyasi ilişkileri (Alâeddin Muhammed ve Celâleddin Mengübertî dönemi)

Abstract

Büyük Selçuklu hükümdarlarından Melikşah'ın taştdarı olan Anuş Tegin, Hârizm Bölgesi'ne vali olarak atanmıştı. Ancak bölgede 1092 yılında Melikşah'ın ölümünün ardından çıkan otorite boşluğunu fırsata çevirmek isteyen mahalli hanedanlıklar arasında çatışmalar başlamıştır. Kısa sürede taht kavgalarını bertaraf eden Büyük Selçuklu Devleti, Hârizm'de çıkan isyanı başarı ile bastırmıştır. Daha sonra Hârizm Bölgesi'ne Anuş Tegin'in oğlu Kutbiddin Muhammed 1097 yılında vali olarak atanmıştır. Anuşteginoğulları 35 yıla yakın bir süre Büyük Selçuklu Devleti'ne sadık kalmıştır. Kudbiddin Muhammed'in oğlu Atsız'ın isyan etmesiyle başlayan bağımsız bir devlet kurma hayali, Hârizmşah hükümdarı Sultan Alâeddin Muhammed döneminde hayallerin ötesine geçerek büyük bir devlet olarak temayüz etmiştir. Kısa sürede imparatorluk haline gelen bu devlet, dış görünüşünün aksine içinde büyük zafiyetler barındırmaktaydı. Bu duruma bir de Hârizmşah Muhammed'in devlet adamlığından yoksun tavırları eklenince Hârizmşah Devleti yanı başında büyüyen Moğol tehdidini kendi üzerine çekmiştir. Sultan Muhammed'in hataları devletinin yıkılmasına sebep olmakla kalmamış, birçok Müslümanın zulüm ve ölümüne de sebebiyet vermiştir. Oğlu Celâleddin Hârizmşah ise babasının bıraktığı viran haldeki ülkesini yeniden canlandırmak istediyse de hem imkânlarının yetersizliği hem de kendisinin yaptığı birkaç stratejik hatadan dolayı Moğol belasının üstesinden gelememiştir. Çalışmamızda Moğollarla Hârizmşahlar arasında gerçekleşen ticari ve diplomatik münasebetler, iki taraf arasında yaşanan savaşlar ve Moğolların Hârizmşah topraklarında bıraktığı derin izler incelenmiştir.

Anushtegin Gharchai, the slave commander of Malikshah, a great Seljukian ruler, was assigned to Kwarezihm as governor. However, there was conflicts emerging between local dynasties following the death of MalikShah to fill the lack of authority within the region. The Seljukian Empire repelled the attempts on throne in short time and quashed the riots. Later, Qutb ad-Din Muhammad the son of Anushtegin Gharchai, was assigned as the governor to the region. The dynasty of Anushtegin stayed loyal to Seljuk Empire for 35 years. The goal of founding an independent Kwarezihm state starting with rebellion of Atsiz, gained traction during the era of Ala ad-Din Muhammad II of Khwarezm.This state, that became an empire in short time, had major weaknesses despite its strong presence. Adding Ala ad-Din Muhammad's lack of governing skills to that, the empire withdrew the growing Mongolian thread. His mistakes not only caused the empire to fall, but also led many Muslim to suffer and die. His son Jalal ad-Din tried to revitalize his father legacy but, due to lack of means and some strategical mistakes he couldn't repel the Mongolian trouble.In this study, we try to examine the commercial and political relations between Mongols and Kwarezihms, the battles between them and the lasting scars Mongols left on Kwarezihms.