Tarihsel eleştiri yöntemlerinin tenkidi ve İslâmî rivâyetlere uygulanması sorunu

Abstract

Kaynak tenkidi, form tenkidi, redaksiyon tenkidi ve gelenek/rivayet tenkidi türlerini içine alan tarihsel eleştiri yöntemleri, Kitâb-ı Mukaddes tenkidinde merkezî bir konuma sahiptir. Tarihsel eleştiri yöntemlerinin Kitâb-ı Mukaddes üzerinde uygulanması din, siyaset, felsefe, tarih ve edebiyat gibi birçok alanla ilgili meydana gelen değişimler ve Aydınlanma gibi süreçlerin bir sonucudur. Tarihsel eleştiri yöntemlerinin İslâmî rivayetler üzerinde uygulanması ise ilk olarak 18. ve 19. yüzyılda oryantalistler eliyle başlamış ve bu yöntemler uzun süre rivayetlerin güvenilirliği sorunu bağlamında kullanılmıştır.Bu çalışmada tarih biliminin araştırma yöntemlerinden olan kaynak tarama/araştırma, tenkit, tasnif, tahlil, terkip ve tasvir yöntemleri kullanılmıştır. Bu kapsamda tarihsel eleştiri yöntemlerinin tarihi ve Kitâb-ı Mukaddes tenkit tarihindeki yeri incelenmiş, yöntemlerin kullanım amaçları üzerinde durulmuş ve uygulanışları örnekler üzerinden ayrıntılı olarak ortaya konulmuştur. Çalışmada tarihsel eleştiri yöntemlerine yöneltilen eleştiriler sistematik olarak incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Bunlara ilaveten bu yöntemlerin felsefî arka planları ve yöneltilen eleştiriler de göz önünde bulundurulularak İslâmî rivayetler üzerindeki kullanımının imkânları, sorunları ve sınırlılıkları incelenmiştir. Bunun neticesinde bugünkü halleriyle ve uygulama tarzlarıyla İslâmî rivayetler üzerinde uygulanmaya uygun olmadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte, yöntemlerin insanlığın evrensel birikiminin çeşitli yansımalarını içeren bir teknikler manzumesi olarak klasik rivayet sistemine katkı sağlayıp sağlayamayacağı konusunda daha net ve nihaî değerlendirmeler yapabilmek için yöntemlere yönelik eleştirilerde ortaya konan genel ve özel sorunlarının aşılması ve İslamî rivayetlere uygulanması konusunda yapılacak uygulama ve empirik çalışmaların sonuçlarının beklenmesi gerekecektir.

Historical critical methods which include source, form, redaction and tradition criticism have a central place in Biblical Criticism. The application of historical critical methods to the Bible is an outcome of the changes in many fields such as religion, politics, philosophy, history, literature and the historical processes such as the Enlightenment. Historical critical methods were first applied to Islamic traditions in the 18th and 19th centuries by orientalists. These methods were applied for a long time to assess the authenticity problem of Islamic traditions.Research methods of history, including archival/source research, criticism, classification, analysis, synthesis and description have been used in this study. The history of historical critical methods and its place in the history of Biblical criticism are examined. The intended uses of the methods are emphasized and their application is explained in detail through various examples. Moreover, critiques of historical critical methods are systematically examined and evaluated. Furthermore, considering the philosophical background and the critiques of above mentioned methods, in addition to examining the possibility, problems and limitations of their applications to the Islamic traditions, it is concluded that historical critical methods due to their current structure and application style, are not suitable for a critical evaluation of the Islamic traditions. However, in order to be able to make a clearer and final assessment about whether the methods -as a series of techniques that constitute the various reflections of the universal accumulation of humanity- can contribute to the classical Islamic tradition system, the general and special problems and difficulties mentioned by the critiques of these methods have to be overcome and the results of the new application attempts on Islamic tradition and further empirical studies have to be consulted.