Türkiye doğal gaz arz güvenliği ve gelecek projeksiyonu ile incelenmesi

Abstract

Küresel çapta her geçen gün artan enerji talebi ile birlikte, ülkelerin endüstriyel üretim kapasitelerini arttırabilmesi ve sorunsuz ilerleme kaydedebilmesi için kesintisiz enerji ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri gerekmektedir. Bu artan enerji talebini karşılayabilmek için tarih boyunca tüm yöntemler ve kaynaklar denenmiş, hem ekonomik hem de çevresel etkenlerce mümkün olan en uygun çözümler kullanılmaya çalışılmıştır. Son yıllarda yükselişte olan enerji talebini, çevresel etkilerin en aza indirgenerek karşılanabilmesi için yenilenebilir enerji kaynaklarına olan talep artsa dahi, halen birinci enerji arzında ve elektrik üretiminde büyük pay sahibi olan fosil yakıtların oranı oldukça fazladır. Bu fosil yakıtlardan birisi olan doğal gaz, ülkemiz gibi gelişmekte olan bir ülke için birçok açıdan enerji ihtiyacını karşılamada önemli bir rol oynamaktadır.Türkiye'de ilk olarak 1970'li yılların sonunda kullanılmaya başlanan doğal gaz, 1980'lerde evsel alanlarda da kullanılmaya başlanmasıyla hızla yaygınlaşmıştır. Hem diğer fosil yakıtlara göre çevresel etkisinin daha düşük olması hem de elektrik üretiminde yüksek kapasite faktörü, hızlı kurulum ve devreye girme süreleri sağlaması sebebiyle Türkiye'nin hızlı büyümesi ile birlikte doğal gaz gittikçe daha fazla tercih edilir olmuştur. 2011 yılı ETKB verilerine göre, Türkiye birincil enerji arzında doğal gazın payı %32 ve elektrik üretimindeki payı da %45 oranında olmuştur. EPDK verilerine göre ise 2012 yılında Türkiye'de tüketilen doğal gazın %50'si elektrik üretiminde, %21 ise evsel ısıtma amaçlı kullanımda tüketilmiştir. Türkiye'nin doğal gaza olan bağlılığı ve doğal gazın Türkiye gibi bir ülke için kullanımda yarattığı avantajlardan dolayı her geçen yıl ulusal doğal gaz tüketimi artmaktadır. 2002 yılında Türkiye toplam doğal gaz arzı 17,3 milyar m3 iken on yıl sonra bu hacim 45,9 milyar m3'e çıkmıştır. Bu hızlı doğal gaz talebi artışı, Türkiye gibi doğal rezervleri açısından fakir bir konumda bulunan ülke için doğal gaz arzında dışa bağımlılığı da arttırmıştır. 2012 yılı verilerine göre Türkiye'nin yerli kaynaklardan doğal gaz üretimi 0,6 milyar m3 mertebesindedir. Aynı yıl için toplam doğal gaz arzı ile karşılaştırıldığında bu hacim %1,4'e karşılık gelmektedir. Geçmiş yıllara dair verilere bakıldığında, bu oranın hep aynı seviyede olduğu görüldüğünde Türkiye'nin doğal gaz arzında yabancı ülkelere bağımlı olduğu söylenebilir.Türkiye gibi doğal gazının %99'unu ithal eden bir ülke için, doğal gaz arz güvenliği oldukça kritik bir konudur. Enerji politikaları açısından incelendiğinde, Türkiye'nin doğal gaz arzı uluslararası bir meseledir ve devlet politikaları içinde yer almaktadır. Bir enerji politikası olarak doğal gaz arz güvenliği, stratejik kriterler çerçevesinde incelenebilir. Buna göre jeopolitik, yedeklilik ve çeşitlilik kriterlerine göre Türkiye doğal gaz arz güvenliğine ilişkin yorum ve hedefler belirlemek mümkündür. Türkiye doğal gaz arz güvenliğinin mevcut durumu ayrıntılı incelendiğinde, Rusya'ya olan bağımlılık göze çarpmaktadır. 2012 yılı verilerine göre, Türkiye'nin ithal ettiği doğal gazda Rusya'nın payı %58'dir ve son on sene içinde bu oran %50 ile %66 arasında değişmiş fakat daha düşük seviyelere hiç inmemiştir. Bu durum Türkiye doğal gaz arz güvenliği açısından büyük risk teşkil etmektedir. Türkiye'nin artan doğal gaz tüketimi ve ithalat hacimleri düşünüldüğünde, Rusya'ya olan bağımlılığın kısa vadede büyük oranda azalacağı öngörülmemektedir. Türkiye doğal gaz arzında incelenmesi gereken diğer bir etken de sıvılaştırılmış doğal gazın (LNG) boru hattı ile iletilen doğal gaza olan oranıdır. Son yıllarda artan boru hattı ile iletim sebebiyle, 2012 yılı verilerine göre Türkiye'nin doğal gaz arzında LNG'nin payı %17 seviyesindedir. Ayrıca ayrıntılı incelendiğinde, spot alımlarla gerçekleştirilen LNG ithalatı payının da 2012 yılında %5 seviyesinde olduğu görülmektedir. Spot doğal gaz ithalatındaki yüksek oranın, Türkiye'nin uzun vadeli doğal gaz arz-talep tahminlerindeki yetersizliğine işaret ettiği söylenebilir. Zira kısa vadeli arz güvenliğinin zora düştüğü durumlarda spot LNG alımına gidildiği yorumu yapılabilir.Kısa vadeli doğal gaz arz güvenliği için diğer önemli bir unsur ise doğal gaz depolanmasıdır. Olası anlık veya kısa süreli doğal gaz temini kesintilerinde, doğal gaz depolama kapasitesine göre belli bir süreliğine doğal gaz temini sağlanabilir. Türkiye'nin mevcut doğal gaz depolama faaliyetleri ile yıllık doğal gaz tüketiminin %6'unu karşılayacak kapasite mevcuttur. Bu oran da, olası bir kesintide kullanılabilecek yaklaşık olarak 22 günlük depolanmış doğal gazın mevcut olduğu anlamına gelmektedir.Uzun vadede Türkiye doğal gaz arz güvenliğini gözetebilmek için, bu tez kapsamında bazı gelecek projeksiyonları oluşturulmuş ve önümüzdeki on yıl içerisinde Türkiye doğal gaz arzının gelebileceği olası noktalar incelenmeye çalışılmıştır. Projeksiyonlar oluşturulurken esas itibariyle ağırlıklı değerlendirme yöntemi kullanılmıştır. Bunun için kaynaklardan erişilebilen 1999-2012 yılları arasındaki son 14 yıllık Türkiye doğal gaz arzı verileri göz önünde bulundurulmuştur. Bu verilere dayanarak hem matematiksel olarak farklı yöntemlerle hem de kamuoyuna duyurulan enerji hedefleri ile beş farklı projeksiyon oluşturulmuş ve birbirileri ile kıyaslanmıştır.Matematiksel yöntemlerle oluşturulan 2023 yılına kadar Türkiye doğal gaz arzı projeksiyonları, doğal gaz arzında aynı doğrultuda fakat farklı oranlarda artış olacağını göstermiştir. Pesimistik olan ilk projeksiyona göre 2023 yılındaki toplam doğal gaz arzının 59,3 milyar m3 olması öngörülmektedir. Optimistik olan ikinci projeksiyona göre 2023 yılındaki toplam doğal gaz arzının 86,7 milyar m3 olması tahmin edilmektedir. Realistik olan ve ilk iki projeksiyona göre daha ortalama bir sonuç elde edilen realistik (üçüncü) projeksiyona göre ise 2023 yılındaki toplam doğal gaz arzının 73,7 milyar m3 olması öngörülmüştür.Türkiye'nin enerji hedefleri ile ilgili, kamuoyuna duyurulan 10. Kalkınma Planı ve 2023 Türkiye Hedefleri çerçevesinde, 2023 yılına dair toplam doğal gaz arzı ile ilgili projeksiyonlar yapmak mümkündür. Buna göre, eldeki açıklanan hedefler ve bazı varsayımlar ile 10. Kalkınma Planı'na göre 2018 yılında arz edilecek toplam doğal gaz hacminin 50,2 milyar m3, Türkiye 2023 Hedefleri'ne göre ise 2023 yılında arz edilecek toplam doğal gaz hacminin 53,9 milyar m3 olacağı hedeflenmektedir. Bu değerler, matematiksel olarak yapılan pesimistik projeksiyon ile karşılaştırıldığında aradaki fark sırasıyla %6,5 ve %10,2 olmuştur. Bu değerlere göre yapılan 2023 yılına dair gelecek projeksiyonlarının da pesimistik projeksiyondan daha düşük seviyede olduğu görülmüştür.Yapılan projeksiyonlar ışığında, Türkiye'nin toplam doğal gaz arz hacminin 2023 yılına kadar büyük ölçüde artış göstereceği söylenebilir. Bu sebeple, Türkiye için doğal gaz arz güvenliği gelecekte de oldukça kritik bir konu olacak ve ulusal çıkarlar çerçevesinde gözetilmesi gerektiği kaçınılmazdır.Türkiye'nin artan doğal gaz talebi ile birlikte arz güvenliğini arttırmak için stratejik kriterler göz önünde bulundurularak alınabilecek bazı önlemler tavsiye edilebilir. Jeopolitik kriter açısından, yerli doğal gaz üretimi arttırılabilir ve bu alanda yapılacak olan yeni rezerv arama çalışmalarına daha fazla kaynak ayrılmalıdır. Aynı doğrultuda, konvansiyonel olmayan doğal gaz kaynaklarının kullanılması teşvik edilmelidir. Yeterince yerli rezerv bulunamasa dahi, yurtdışı rezerv ve LNG tesislerine ortak olunulabilir. Çeşitlilik kriteri çerçevesinde, doğal gaz ile yapılan ithalatın yanında LNG alımının da payı arttırılmalıdır. Böylece alt yapı güvenliği açısından boru hatları ile gelen risk azaltılabilir. Ayrıca, doğal gaz depolama tesislerinin kapasitesi arttırılmalı ve arz güvenliğini sağlamak açısından yıllık tüketimin %20'si seviyesine çıkartılması hedeflenmelidir. Yedeklilik kriteri çerçevesinde ise, Türkiye'nin doğal gaz ithal ettiği ülkelerin sayısı arttırılarak Rusya'ya olan bağımlılık azaltılmalıdır. Türkiye'nin çevresinde bulunan mevcut ve yeni doğal gaz ithalat potansiyellerine önem verilmeli; İran'dan, Batı Akdeniz bölgesinden, Kuzey Irak ve Suriye'den de boru hatları ile uzun dönemli doğal gaz alım anlaşmaları yapılmalıdır. Boru hatlarının yanında LNG ile doğal gaz ithal edilebilecek ülke sayısı arttırılabilir, Türkiye'ye yakın çevrede bulunan diğer ülkelerden de LNG alımı yapılabilmelidir.Sonuç olarak, büyüyen ve gelişen bir Türkiye için doğal gaz arz güvenliği önem arz etmektedir. Bu yüksek lisans tezi ile, Türkiye doğal gaz arz güvenliğinin mevcut durumu rasyonel şekilde incelenmeye ve geleceğe dair projeksiyonlarla öneriler sunulmaya çalışılmıştır.

Whilst the global need for energy is growing, the countries have to satisfy the need of energy to keep the acceleration of industrial production capacities and progress of continuous development. Within the history, to obtain the needed amount of energy, all kinds of possible solutions to find the most convenient energy sources which are the most advantageous both financially and environmentally have been experienced. Even though the renewable energy resources are more preferred in recent years due to environmental concerns, the fossil energy sources still have a great ratio in the global primary energy supply and electricity production values. Natural gas as one of these fossil energy resources has a critical role in development of Turkey.Natural gas was used firstly in 1970's, but the overall widespread usage increased in late 1980's with its usage as residential heating source. Due to facts that natural gas has lower carbon emissions comparing to the other fossil energy resources; faster commissioning process, high capacity factor ratios and fast response to production demands in electricity, natural gas became more preferred in Turkey. According to the 2011 data, natural gas has a share of 32% in Turkey's primary energy supply and in the year of 2012, it has the share of 45% of Turkey's electricity production. 50% of natural gas consumption in Turkey is used in electricity production and 21% of it used in residents as heating source.The dependency to natural gas and its consumption have been rising in Turkey every year, caused by its advantages in use. In 2002, Turkey's total natural gas supply was 17,3 billion m3 and with demand, in ten years it increased to 45,9 billion m3 as the 2012 data. This fast acceleration in demand, made Turkey more dependent on natural gas by every year. According to 2012 data, domestic production in Turkey was 0,6 billion m3. If it is compared to the same year's total natural gas supply, the ratio would be 1,4%. Inspecting the past recent years data, Turkey's need for the foreign natural gas suppliers can be stated.For a country like Turkey importing 98-99% of its natural gas, supply security is a very critical topic. From the energy politics point of view, natural gas supply security is an international matter which is included in states' strategies. It is possible to make comments and determine objectives about Turkey's natural gas supply security with respect to geopolitical, redundancy and diversity criteria.The dependency on Russia's natural gas is the first obvious matter if the Turkey's natural gas supply security is inspected. Russia's share in Turkey's natural gas import was 58% in 2012. In the last ten years, this ratio has varied between 50% and 66%. This situation creates a significant risk for the Turkey's natural gas supply security. In consideration of Turkey's rising demand and import values in natural gas, any decrease on the dependency to Russia is not envisioned in the short term. Another subject to be studied is the ratio of LNG imports over the pipeline gas. Because of growth in the pipeline gas imports in recent years, LNG's share in Turkey's total natural gas supply is 17% in 2012, with 5% of spot LNG imports. It can be stated that the spot LNG imports point out the inadequate long term demand-supply volumes of Turkey's natural gas. It can be easily said that when the risk of short-term natural gas supply occurs, the spot LNG imports are made.For the short-term natural gas supply, storage is another important topic to be considered. In the case of any momentary or short-term natural gas shortage, stored natural gas capacity can be useful to keep continuous gas supply. With the current facilities in Turkey, the total natural gas storage capacity is the 6% of the annual consumption in 2012. This ratio means that in case of possible natural gas supply shortage, Turkey's stored natural gas is enough approximately only for 22 days.To examine the natural gas supply of Turkey in long term, there are few future projections discussed in this thesis. With these projections, the possible situations of Turkey's natural gas supply in the next ten years are inspected. To accomplish this, the accessible data from 1999-2012 is used and projections are made depending on this 14 years of data. Five different projections are made with mathematical methods and Turkey's announced energy targets to public. Then, these results are compared with each other.The projections made with mathematical methods (weighted evaluation method) show that the total natural gas supply in Turkey will be rising but with different accelerations within the scope of study, the year of 2023. The first projection which is the pessimistic one, indicates the total natural gas supply of Turkey in 2023 to be 59,3 billion m3. For the second and the optimistic projection, the total natural gas supply of Turkey in 2023 to be 86,7 billion m3. According to the third and the more realistic one than the others shows that the total natural gas supply of Turkey in 2023 will be 73,3 billion m3.Using the publicly announced targets by the state about Turkey's energy industry, it is possible to make projections about the total natural gas supply in 2023. With the targets represented on the 10th Development Plan and some assumptions, the total natural gas supply in 2018 expected to be 50,2 billion m3. Considering the mentioned targets on Turkey's 2023 Targets announcement, the total natural gas supply in 2023 will be 53,9 billion m3. If these values are compared to the pessimistic mathematical projection results, the differences between those are calculated as respectively 6,5% and 10,2%. The projections made depending on these targets are lower than the results of pessimistic projection in the year of 2023.In the light of projections made, it can be easily asserted that the total natural gas supply volume of Turkey will be increased in the next ten years. Therefore, natural gas supply security will remain as an essential topic for Turkey's energy politics and it must be secured due to national interests.Considering the rising demand in natural gas of Turkey and strategic criteria of energy politics, there are few suggestions that can be made to improve supply security of natural gas. In terms of geopolitical criteria, investing in domestic production on natural gas and more exploration affords to find new reserves should be done. Preferring unconventional domestic reserves should be induced. Additionally, becoming a partner of foreign natural gas reserves and LNG terminals is advised to lessen costs of exporting. Concerning the diversity criteria of natural gas supply security in Turkey, dependency to pipeline gas imports should be degraded. The ratio of LNG export amounts over pipeline gas should be expanded with building new LNG terminals and increasing the LNG exporting capacity. This would decrease the infrastructure risk which comes with pipeline gas supply. Furthermore, natural gas storage capacity must be maximized to be able to suppress any shortage of export natural gas supply. The level of natural gas storage capacity over the annual consumption should be at least 20%. In terms of redundancy criteria of supply security, adding new countries to the natural gas suppliers to Turkey with new agreements not only with pipeline connections but also with LNG transfers would depreciate the dependency to Russia. Along with the new countries and agreements, upgrading the capacity of already made natural gas pipeline connections may reduce the risk of redundancy. The possible natural gas supply resources in the neighborhood regions of Turkey as Iran, Eastern Mediterranean Sea Region, North of Iraq and Syria should be taken into consideration to make new long-term import agreements with pipeline connections. Also, possible new LNG importing countries should be added into LNG imports of Turkey to increase the redundancy of natural gas supply.To sum up with, natural gas supply security is an important topic for developing and economically boosting Turkey. With this thesis, it is aimed that the current situation of natural gas supply security in Turkey to be examined and suggestions for the future of natural gas supply security for Turkey with projections to be stated.