Tehdit algısının toplumsal değişmeye etkisi

Abstract

Sosyal yaşamda geniş yer kaplayan tehdit, düşmanca niyetleri olan `öteki` üzerinden tanımlanır ve tehlikeli bir durumun varlığına işaret eder. Tehdit algısı ise tehlikeli bir durumun farkında olma halidir. Başta bireyin varlığına olmak üzere sosyal, siyasal ve ekonomik hedeflerine yönelik düşmanca niyetli tüm müdahaleler bireyde tehdit algısının yükselmesine neden olabilir. Tehdit algısı yükselen birey, tehdidi bertaraf etmeye ve kendini güven altına almaya yönelik eylemlerde bulunur. Bireysel seviyede ortaya çıkan tehdit algısı benzer şekilde kurumsal seviyede de ortaya çıkabilir. Toplumsal kurumlar, üstlendikleri fonksiyonlarla toplumsal yapıyı düzenleyen ve dengeleyen mekanizmalardır. Kurumların karar verici statülerinde bulunan aktörler, toplumsal dengeyi bozacak ve kurumların işlevlerini yerine getirmesini engelleyecek her türlü kişi, olay veya yapıyı bir tehdit olarak algılayabilirler. Bu bağlamda tehdit algısının toplumsal değişmeye etkisini konu edinen çalışma, tarihsel karşılaştırma yöntemi ve yapısal işlevselci teori üzerine inşa edilmiştir. Tarihsel süreç içerisinde farklı toplumlarda çeşitli olay ve durumlara yönelik ortaya çıkan tehdit algıları tasvir edildikten sonra Osmanlı döneminden Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması ve Cumhuriyet döneminden Şeyh Said ayaklanması olayları detaylı bir şekilde incelenmiştir. Seçilen her iki örnek olayda da siyasi otoritelere başkaldırıldığından, siyaset kurumunun fonksiyonlarını tam olarak yerine getirmesi engellendiğinden, toplumsal yaşam tehlikeye sokulduğundan, müesses düzen bozulduğundan ve yapılmak istenen yeniliklere karşı çoğunlukla gelenekçi bir tutumla karşı çıkıldığından siyasi otoritelerin tehdit algıları güçlendiği tespit edilmiştir. Söz konusu tehditlere karşı siyasi otoriteler; askeri, hukuki ve idari çeşitli önlemler almışlardır. Tarihsel veriler ışığında, alınan önlemler neticesinde toplumsal yapıda kurumsal boyutta değişimler yaşandığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla çalışma ile `tehdit algısı, kurumların fonksiyon alanlarında ve usullerinde değişimlere neden olur` hipotezi test edilmiş ve elde edilen bulgular hipotezi doğrulamıştır. Anahtar Kelimeler: Tehdit, Tehdit Algısı, Toplumsal Değişme, Yeniçeri Ocağı, Şeyh Said.

The concept of threat, which has a significant place in social life, is defined by the concept of `otherness` with hostile intentions and indicates the existence of a dangerous situation. On the other hand, the perception of threat refers to the awareness of any dangerous situation. All interventions with hostile intentions towards the social, political and economic goals of the individual, in particular the existence of the individual, may lead to an increase in the perception of threat on the individual. The individual whose perception of threat escalates, makes various attempts to eliminate the threat and secure himself. Perception of threats at the individual scale may also emerge at the institutional level in a similar way. Social institutions are mechanisms that aim to regulate and balance social structure by way of functions that they undertake. Decision-makers in such institutions may perceive any person, event or organisation as a threat that would disrupt the social balance and prevent institutions from performing their functions. This study focuses on the impact of threat perception on social change within this context, and is built on the comparative historical method and structural functionalism theory. Perceptions of threats to various phenomena and situations in different societies within historical framework have been described and the abolition of the Guild of Janissaries from the Ottoman period and the Sheikh Said uprising in the Early Republican period were examined in detail in this regard. The threat perception of the political authorities scaled up in both cases as the political authorities had to deal with uprisings, the political institution was prevented from performing its functions fully, the social life was put in jeopardy, the established order was disrupted and aimed reforms were opposed mainly due to traditionalist stance. Political authorities have taken various military, legal and administrative measures to address these threats. In the light of historical data, it has been determined that as a result of such precautions taken, institutional changes have been experienced in the social structure. Therefore, this study tested the hypothesis that `threat perception causes changes in the functional procedures and areas of the institutions` and this hypothesis was verified by the findings. Keywords: Threat, Threat Perception, Social Change, Guild of Janissaries, Sheikh Said.