Diyarbakır Karacadağ bazaltlarının endüstriyel amaçlı kullanım alanları

Abstract

11 ÖZET Siyah renkli volkanik bir kayaç olan bazalt, özellikle inşaat alanında olmak üzere birçok mühendislik alanlarında kullanılmaktadır. Diyarbakır ilinin Karacadağ yöresi başlıca bazaltlardan oluşan yaklaşık 10 000 km2'lik bir alanı kapsamaktadır. Bu bazaltlar ile ilgili bugüne değin bazı çalışmaların yapılmasına karşın, özellikle bunların endüstriyel amaçlı olarak kullanılabilirliği konusunda kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmada laboratuvar ve arazide yapılan çeşitli deney ve gözlemler ile Diyarbakır yöresindeki bazaltların endüstriyel kullanım özellikleri verilmektedir. Yörenin değişik kısımlarından çeşitli bazalt örnekleri toplanmış ve bunların üzerinde mekanik, fiziksel ve mineralojik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla bir seri laboratuvar deneyleri yapılmıştır. Bu sonuçlar yine civarda yaygın olarak bulunan bazı mermerlerle karşılaştırılmıştır. Yapılan bütün mekanik deneyler yöredeki gözeneksiz bazaltların dayanımının mermerlerden daha üstün olduğunu göstermiştir. Ancak gözenekli bu durum gözenekli bazaltlarda kendini göstermemiştir. Aşındırma testleri sonucunda Karacadağ bazaltlarının yüzey aşınmasına karşı daha dayanıklı oldukları anlaşılmış ve bu özellikleriyle uygun bir dış kaplama malzemesi oldukları ortaya çıkmaktadır. Ancak bu durumda, kesilmeleri sırasında zorluklarla karşılanabilmektedir. Bunların yanısıra bu bazaltların ısı iletkenliği, gözeneklilik ve su emme özellikleri ile yapılan deneylerin sonuçlan göz önüne alındığında, mermerlere oranla daha kaliteli bir yapı taşı malzemesi oldukları anlaşılmaktadır. Sonuç olarak, yörede yalnızca Devegeçiti Kısmında bulunan bazaltların mermer anlamında kullanılabileceği anlaşılmış ve geri kalanların ise kırmataş ve kaldırım taşı olarak kullanılabileceği vurgulanmıştır. tCL YtiıSEKöfiıtrraı ıvmv

Ill SUMMARY Basalt, a black colored rock of volcanic origin, has found considerable usage in several aspects of engineering, in particular with the civil engineering industry. Karacadağ Region, in Diyarbakır Province, predominantly consists of basalts of ultra basic type, covered in an area of around 10 000 km. In spite of a number of investigations undertaken in the region, an extensive study on the general aspects of these basalts with respect to industrial characteristics, was found to be not available. This research study aims at providing a comprehensive information on the industrial characteristics of the Karacadağ basalts, through extensive laboratory and field investigations. A number of rock specimens collected from various locations of the region, was subjected to a series of laboratory investigations, in an effort to determine the mechanical, physical and mineralogical properties. The results were then compared to those of marbles, widely found in the neighbouring area. With the results of the all strength tests namely uniaxial compression, tensile, point load and impact strength, the basalts of non-porous type emerged to have higher values than those of marbles, whilst the same was not true for porous type. The high abrasiveness exhibited by the non- porous basalts is an indication of higher resistance to surface abrasion, meaning a suitable material for outdoor use. This feature however renders it liable to difficulties in cutting process. Furthermore, the fact that the Karacadağ basalts exhibited the values of good quality in terms of parameters like, heat conductivity, porosity and saturation, is also an indication of suitable building material in construction engineering. It was concluded within the framework of the study that among the basalts in the region, only those located in Devegeçidi part are best suited for use as a marble. The rest of them may well be employed as granules and pavement stones.