Diyarbakır`ın kentsel sit dokusu

Abstract

Güneydoğu Anadolu bölgesinde yerleşik yaşam, özgün uygarlıklar kuran Hurrilerin; Urfa, Diyarbakır, Mardin, Kerkük bölgelerini yurt edinmeleriyle başlamıştır. Elcezire denilen Fırat ile Dicle nehirleri arasında, verimli tarım topraklarını kullanan ve Yukarı Dicle boylarına yerleşen Hurriler, Diyarbakır ve yakın çevresinde yerleşik yaşama geçen ilk millettir .M.Ö. 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Asurlular, Aramiler, Urartular, İskitler, Medler, Persler, Makedonyalılar, Selevskoslar, Partlar, Büyük Tigran İdaresi, Romalılar, Sasaniler, Bizanslılar, Emeviler, Abbasiler, Şeyhoğulları, Hamdaniler, Mervaniler, Selçuklular, İnaloğulları, Nisanoğulları, Artuklular, Eyyubiler, Moğollar, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar Diyarbakır'a egemen olmuştur. Kent, önemli yerleşim merkezlerinin kültür ve ideolijik alanlarının kesiştiği ve kimlik oluşturduğu bir tarihi geçmiş üzerinde şekillenmiştir .Kent surları, Roma döneminde inşa edilmiş ve günümüze kadar her uygarlığın, kitabe, figüratif bezemelerle üzerine eklemeler yaptığı bir kültür mirası olarak anıtsal özelliğini korumuştur/korumaktadır .Diyarbakır'ın kentsel tarihi dokusu ve mimari kimliğinin yer aldığı Suriçi bölgesi, halen özgünlüğünü koruyan somut ve soyut dinamikleriyle, varlığını sürdürmektedir. Kentsel sit alanı ilan edilen Suriçi bölgesinde; İçkale ve dışkale olmak üzere tarihi dönemlere ait pek çok mimari yapı ve öğeler bulunmaktadır. Mekansal zenginliğin üzerinde bulunan sosyal doku, geleneksel tarihi çevreyle bütünleşmiş ve Diyarbakır'ın bulunduğu coğrafya itibariyle tarihi merkez olmasında önemli bir rol oynamıştır.Bu çerçevede, güncel koruma olgusu ve yerel yansımaları, Diyarbakır yapılı tarihinin, geleceğe doğru aktarılmasında ayrıca bir önem taşımaktadır. Özellikle Suriçi Bölgesine ilişkin geçmiş plan kararlarının ve yürütülen Revizyon Koruma Amaçlı İmar Planının, Diyarbakır'ın tarihini korumada ne tür önlemler aldığı ve müdahaleler geliştirdiği değerlendirilmelidir. Bu kapsamda, benzer hassasiyetlere sahip farklı kaleli kent örneklerine ilişkin uygulamalar, koruma pratiğinin geliştirilmesine önemli katkılar sağlayacağından incelenmiştir. Elde edilen sonuçlarla; teorik bir planlama süreci kapsamında bir modelleme önerisi sunularak plan çalışmalarına ilişkin somut öneriler tartışılmıştır.Anahtar sözcükler: Diyarbakır Kent Tarihi ve Kimliği, Suriçi Eski Kent Merkezi, Kaleli Kent Uygulamaları.

In Southeastern Anatolia Region, sedentary life has begun with obtaining of Urfa, Diyarbakır, Mardin and Kerkük regions by Hurri Civilization which is considered to create civilization. And, it was also the first nation that leaded a sedentary life. They settled at the northern road of Dicle and used productive fertile agricultural lands, called Elcezire, between Fırat and Dicle rivers.As from second half of the 13th century at B.C., Diyarbakır had become under the government of Assyrias, Aramaics, Urartians, Scythian, Meds, Persians, Macedonians, Selevskoses, Parts, Big Tigran Authority, Romes, Sassanianes, Byzantines, Emevis, Abbasids, Sons of Sheik, Hamdanis, Mervanis, Seljuks, Sons of Inal, Sons of Nisan, Artuqids, Ayyubids, Mongols, Akkoyunlus, Safavids and Ottomans. The city took form based on a historical background which culture and ideological fields of important settlements both intersected and generated their own identities.Until today, every civilization has added on their constructional characteristics of the city castle by using tablets and figures. After all, this castle, which was built in Rome period, has protected their monumental property as a cultural heritage.Suriçi Region, in which architecture identity and urban history of Diyarbakır take place, still protects its originality and subsists with concrete and abstract dynamics of its own. There are two types of architecture structure in Suriçi Region, is declared as protected area, as inner castle and outer castle. Social fabric that is in spatial substance of Suriçi Region has been integrated with traditional historical environment. So, it plays important role in Diyarbakır's becoming historical center in the surrounding region.Within this scope, it is also important to carry the history created by Diyarbakır to the future generations with its current protection concepts and local reflections. Especially, the effects of the developed interventions and taken precautions by past planning decisions and Reconstruction Plan for Protect put in practice concerning Suriçi Region to preserve the history of Diyarbakır must be evaluated. Applications, related to city examples which have the same sensibility and different castle structures, have been studied because these can make significant contributions on development of protection practices. By the observed results, solid advices are discussed about planning studies by presenting a modeling case in the scope of a theoretical planning process.Key words: Diyarbakır City History and Its Identity, Suriçi Old City Center, City Applications with Castles.