Celal-Zade Koca Nişancı Mustafa Çelebi: Cevahirü`l-Ahbar fi Hasaili`l-Ahyar; inceleme-metin-dizin(Cilt:I İnceleme-Metin)

Abstract

Celal-zade Koca Nişancı Mustafa Çelebi, Ebu Hafs Ömer bin İbrahim Ensari'nin Zehrü'l-Kimam adlı Arapça eserini 16. yüzyılın ikinci yarısında Cevahirü'l-Ahbar fi Hasaili'l-Ahyar adıyla tercüme etmiştir. Eserin Nuruosmaniye Kütübhanesi Nu. 2356 ve İstanbul Üniversitesi Kütübhanesi Türkçe Yazmalar Nu. 787 olmak üzere iki nüshası vardır. Çalışmamızda esas aldığımız nüsha, 175 yapraklık 19 satır üzerine yazılmışolan Nuruosmaniye nüshasıdır. Bu nüsha, aşağı yukarı üçte iki oranında mensur, üçte bir oranında manzumdur. Mensur kısım, Yusuf u Züleyha hikayesi ve araya serpiştirilmiş küçük dini hikayelerden; manzum kısım ise tamamen dini hikaye ve öğütlerden oluşmaktadır. İstanbul Üniversitesi nüshası ise 15 satır üzerine yazılmışolup 144 yapraktır. Bu nüshaya manzum kısımlar alınmamıştır. Mütercim, mensur bir Türkçe Yusuf u Züleyha hikayesi vücuda getirmek amacıyla eseri Türkçeye çevirdiğini belirtir. Eserde Arapça ve Farsça sözcükler, bu dillerin kurallarıyla yapılmış terkipler önemli yer tutmaktadır; yine de dili çok ağır değildir. Yalnız giriş kısmını oluşturan ilk on yaprak tamamen süslü ve sanatlı olup terkiplerle doludur. Çalışmamız giriş, metin, imla özellikleri, ses bilgisi, şekil bilgisi, anlam değişmeleri, dizin ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Bazı eklerin üstüne geldiği sözcükten ayrı yazılması, yükleme durumu ekinin bazen hemze ile yazılması, Türkçe sözcüklerde bazen çift ünsüz yerine şedde kullanılması ve Türkçeleştirme örnekleri imla konusunda dikkate değer özelliklerdir. Sert ünsüzlerden sonra bazı eklerin sürekli yumuşak ünsüz d ile başlaması, Eski Anadolu Türkçesinin karakteristik bir özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Şimdiki zaman için geniş zaman ekinin; gelecek zaman için geniş zaman eki, istek çekim eki ve -sA gerek yapısının; gereklilik kipi için istek çekim eki, -mAK gerek ve -sA gerek yapılarının kullanılması şekil bakımından dikkate değer özelliklerdir. İncelediğimiz metin, birleşik fiiller, deyimler ve art zamanlı anlam değişmeleri bakımından oldukça zengin bir metindir

The Arabic work of Ebu Hafs Ömer bin İbrahim Ensari which is called Zehrü'l Kiman was translated by Celal-zade Koca Nişancı Mustafa Çelebi in the second half of the 16. century with the name of Cevahirü'l-Ahbar fi Hasaili'l-Ahyar. This work has two copy. One is in the Nuruosmaniye Library, Nu: 2356 and the other is with Turkish manuscripts in the library of İstanbul Univercity, Nu: 787. In our study we have based on the Nuruosmaniye copy which has 175 pages and 19 lines. Rougly two-thirds of this copy is written in prose and one-third of it is as poetic. The prose part includes the story of Yusuf u Züleyha and some interspersed small religious stories; and the poetic part includes completely religious stories and advices. As for the copy of İstanbul Univercity, it consists of 144 pages and 15 lines. Poetic parts are not included to this copy. Translater says his purpose of translating this work to Turkish was to generate a Turkish prose story of Yusuf u Züleyha. In the work, Arabic and Persian words and the compounds done with these languages rules take an important place; however, its language is not very heavy. Only the first ten pages which consist of the opening chapter are completely adorned and artful; and they are full of compounds. Our work consists of entry, text, spelling features, phonetic guide, morphology, semantic changes, index and conclusion parts. The fact that some affixes' being separated from the referring word, the affix of the accusative's sometimes being written with hemze, in Turkish words sometimes shaddah's being used instead of double consonant and the samples of making Turkish are considerable features in spelling subject. Some affixes' being started with continuant soft consonant