Sakız ağacı (Pistacia lentiscus L.)`nın pistacia anaçları (Pistacia vera L., Pistacia khinjuk Stocks, Pistacia atlantica Desf., Pistacia terebinthus L.) üzerine in vitro mikroaşılanması

Abstract

Juvenil sakız ağacının (Pistacia lentiscus L.) sürgün uçlarının mikroaşılanması çalışıldı. Dört Pistacia türünün antepfıstığı,buttum,atlantik sakızı ve melengiç (Pistacia vera L., Pistacia khinjuk Stocks, Pistacia atlantica Desf. ve Pistacia terebinthus L.) olgun tohumları için yüzey sterilizasyonu metotları geliştirildi. In vitro çimlendirilmiş olgun tohumlar anaç olarak kullanıldı: 14 günlük (P. vera L., P. khinjuk Stocks ) ve 8 haftalık (P. atlantica Desf. ve P. terebinthus L.) fidelerin sürgün uçları kotiledonlar üzerinden kesildi. Aşılanacak anaçların gelişimini gözlemlemek için 4 türün sürgün uzunluğu, gövde çapı ve kök uzunluğu gibi büyüme özellikleri, 3 farklı besi ortamında çalışıldı : (1) 0.5 mgl-1 BAP + 0.1 mgl-1 IBA, (2) 0.5 mgl-1 IBA + 0.1 mgl-1 BAP ve (3) kontrol grubu (bitki büyüme düzenleyicisiz). Sakız ağacının aksenik olarak çimlenmiş olgun tohumlarından köken alan sürgünler genç anaçlar (antepfıstığı, buttum, atlantik sakızı ve melengiç) üzerine in vitro ortamda mikroaşılandığında bütün kombinasyonlarda %100?lük bir başarı ile yeni sürgün-tomurcuk gelişmesi gözlenmiştir. Anaçların aşılamadan önce bütün yaprakları kesilerek gövde ekseni boyunca dikey bir yarık açıldı; Taban kısmı V şeklinde kesilen mikroçelikler anaçta açılan yarığa yerleştirilmiştir. Aşı başarısının gözlenmesi için mikroçelik uzunluğu ve kültür besi ortamının etkisi gibi parametreler ölçülmüştür.Ortalama sürgün gövde çapı sürgün uzunluğu ve kök uzunluğu değerleri anacın tipine göre değişti. Antepfıstığı ve buttum olgun tohumlarından anaçların gelişimi atlantik sakızı ve melengicden daha hızlı olmuştur. Bitki büyüme düzenleyicisi içermeyen MS besi ortamı bütün türlerde en iyi çimlenme ortamı gibi görünmekle birlikte de 0.5 mgl-1 BAP+0.1 mgl-1IBA destekli MS besi ortamı anaç gelişimi için kullanıldı. Çünkü bu işlemde köklerin gelişiminin inhibe olduğu görüldü. En iyi anaç gelişimi atlantik sakızı ve melengiç?den ziyade antepfıstığı ve buttumun in vitro çimlenmiş olgun tohumlarından elde edildi. Atlantik sakızı ve melengiç tohumlarından sürgünlerinin yavaş gelişimi ve daha uzun kök farklılaşması çok aşikardı. Antepfıstığı, buttum, atlantik sakızı ve melengiç?in kök uzunlukları için en iyi cevapları sırasıyla, 34.43 mm, 44.53 mm, 28.58 mm ve 16.83 mm olarak tespit edildi. Antepfıstğı ve buttumun 14 günlük fideleri anaç olarak kullanıldı. Çünkü antepfıstığı ve buttum için ortalama gövde çapları 2 haftalık kültürden sonra sırasıyla 2.38 mm ve 1.44 mm olarak tespit edildi. Atlantik sakızı ve melengiç fidelerinin yavaş gelişmesinden dolayı ancak 2 aylık kültür sonucu mikroaşılamaya hazır hale geldi. Genç anaçlar üzerine in vitro çoğaltılan sürgün uçlarının mikroaşılanması sonucu bütün işlemlerde 100% yeni tomurcuk ya da sürgün gelişimi gözlendi. Mikroaşılanmış fidelerde köklerin gelişmesi kullanılan mikroçeliklerin uzunluğu ile doğrudan ilişkilidir. Mikroaşılı fidelerde en iyi kök gelişimi 0.5 cm ve 1.0 cm?lik mikroçeliklerden ziyade 1.5 cm?lik mikroçeliklerle elde edilmiştir. Aşıların üzerinde aksillar sürgün gelişiminin olmaması ve yavaş büyüme genellikle mikroaşılar bitki büyüme düzenleyicisi içermeyen besi ortamı üzerinde kültüre alınmaları halinde gözlendi. In vitro mikroaşılı bitkiler in vivo ortama başarılı bir şekilde alıştırıldı ve mikroaşılı bitkilerin alıştırılması sonucunda herhangi bir zorlukla karşılaşılmadı.Bu çalışma olgun sakız ağacı genotiplerinin klonal olarak çoğaltılması için bir mikroaşılama protokolünün geliştirilmesi ve geleneksel sakız ağacı çoğaltma problemlerinin giderilmesi için etkili bir protokol olabileceği düşünülmektedir. Çünkü sakız ağacı erkek ve dişi bitkileri ayrı olan yani dioik ve çalı formunda bir bitkidir. İyi bir ağaç formu vermek uzun yıllar alabilmektedir. Bu da sakız ham maddesi üretiminde sürenin uzamasına neden olabilmektedir. Mikroaşılama yoluyla elde edilen tek gövdeli ve uygun bir gövde ve dal formu kazanmak daha rahat olacaktır.Anahtar kelimeler: Damla sakızı, mikroaşılama, Sakız ağacı,vejetatif çoğalma

The success of in vitro micrografting of shoot tips of juvenile lentisk (Pistacia lentiscus L.) has been examined. Surface sterilization methods for mature seeds of 4 Pistacia species were developed. The mature dry nuts of Pistacia vera L., Pistacia khinjuk Stocks, Pistacia atlantica Desf., Pistacia terebinthus L. that germinated in vitro were used as rootstocks: Ten- to 14-day-old (for P. vera L. and P. khinjuk Stocks) and 8 weeks (for P. terebinthus L. and P. atlantica Desf.) in vitro seedlings after decapitation above the cotyledons. Growth characteristics such as root length, shoot length and shoot diameter of all four species during the development of micrografts were determined in the tree different growth media: (1) 0.5 mgl-1 BAP + 0.1 mgl-1 IBA, (2) 0.5 mgl-1 IBA + 0.1 mgl-1 BAP and (3) the control group (without plant growth regulator). Shoot tips derived from axenic germinated mature seeds of lentisk micrografted onto in vitro juvenile rootstocks of P.vera L., P.khinjuk Stocks, P. atlantica Desf., P. terebinthus L, resulted in the restoration of shoot-bud proliferation with a 100% uccess with all combinations when the rootstock was decapitated to remove all leaves and a vertical slit was made on the stump; the scion base, cut in a v-shape, was fitted to the slit. Variables tested include a size of microscion and effects of culture medium were used in oder to determine the micrografting success.The mean shoot diameter, shoot length and root length varied according to the rootstock types. The growth of rootstocks from mature seeds of P. vera L. and P. khinjuk Stocks were developed faster than P. terebinhus L. and P. atlantica Desf. Plant growth regulator free MS medium was the best germination medium for all species but 0.5 mgl-1 BAP + 0.1 mgl-1 IBA supplemented MS medium was used for the development of rootstocks because the development of roots was generally inhibited in this treatment. The best growth of rootstocks was obtained with the in vitro germinated mature seeds of P. vera L. and P. khinjuk Stocks rather than P. atlantica Desf. and P. terebinthus. Slow growth of shoot and longer root developments for P. atlantica L. and P. terebinthus was noticeable when the seeds were cultured on the IBA containing germination medium. The best responses for root length of P.vera L., P.khinjuk Stocks, P. atlantica Defs. and P. terebinthus L. was,34.43 mm , 44.53 mm mm, 28.58 mm and 16.83 mm, respectively. The 14-day-old seedlings of P.vera L. and P.khinjhuk Stocks were used as rootstock because the mean shoot diameters for P. vera L. and P. khinjuk Stocks were reached to 2.38 mm and 1.44 mm, respectively two weeks after culture. The seedlings of P. atlantica Desf. and P. terebinthus L. were developed slow and became ready for micrografting two months after culture. Shoot tips from juvenile lentisk micrografted onto in vitro juvenile rootstocks resulted in the restoration of shoot bud proliferation with a 100% success in all treatments tested. Root development of the micrografts was directly related with the length of the microscion used. The better root growth of micrografts was obtained with the 1.5 cm long shoot tips rather than 0.5 and 1.0 cm microscions. Slow growth and lack of axillary shoot development on the micrografts was noticeable when the micrografts were cultured on plant growth regulator-free medium. In vitro micrografted plantlets were successfully acclimatized and no problems were encountered with the establishment of micrografted plants in vivo. This study may be an efficient protocol the establishment of a micrografting protocol for clonally propagating mature lentisk genotypes may be an efficient technique overcoming conventional lentisk propagation problems because P. lentiscus L. is a shrub or dioecious tree, with separate male and female plants, and it needs several years to become a tree form by budding up to 5 m high in order to cultivate for its aromatic resin. It is expected that the micrografted plants will have one stem and several axillar branches.Key words: Lentisk, Micrografting, Pistacia lentiscus L., Vegetative propagation