Osmanlı dönemi Diyarbakırlı dîvân şâ`irleri

Abstract

Dünyada birbiriyle adeta özdeşleşmiş, biri söylendiğinde diğeri hemen akla gelen geniş kapsamlı çok az sözcük bulunmaktadır. Osmanlı Devleti ve Dîvân edebiyatı bu kelime gruplarından iki tanesidir. Osmanlı Devleti zikredildiğinde Dîvân Edebiyatı?nı, Dîvân Edebiyatı zikredildiğinde Osmanlı Devleti?ni hatırlamamak neredeyse imkânsızdır.Dîvân Edebiyatı; üç kıtaya yayılmış ve birçok etnik unsur ile dili bünyesinde barındıran Osmanlı coğrafyasında, ağırlıklı olarak Türk, Kürt, Arap ve Fars gibi İslâmî bileşenlerin, İslâmiyet ve kısmen tasavvufun etkisiyle meydana getirdiği çok dilli bir edebiyattır. Çocukluk, gençlik ve olgunluk çağlarını bu coğrafyada, özellikle de bu coğrafyanın başkenti olan İstanbul?da yaşamış olan bu şiir ağırlıklı edebiyata öteden beri pek çok medeniyete beşiklik etmiş olan Diyarbakır da bigâne kalmamıştır.Kaynaklar, Osmanlı coğrafyasında şair yetiştiren 221 merkez içerisinde, yetiştirdiği 40 şairle, Diyarbakır?ın beşinci sırada yer aldığını belirtmektedirler. Ali Emîrî ve Şevket Beysanoğlu gibi araştırmacılar ise Diyarbakır?da 228 ilâ 240 arasında şairin yetiştiğini tespit etmişlerdir. Çerçevesini Diyarbakır?ın yetiştirdiği dîvan şairi sayısını ortaya çıkarmak olarak belirleyen bu çalışma sonucu Diyarbakır?ın 199 şair yetiştirdiği ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışma ile tespit ettiğimiz 199 şair yaşadıkları döneme göre 5 bölümde sınıflandırılabilir. Şairlerden 20?si 16.yy., 27?si 17.yy., 41?i 18.yy., 86?sı 19. yy. ve 25?i de 20. yüzyılda yaşamışlardır. Yine yazılan dîvân sayılarına göre de şöyle bir sınıflandırma yapılabilir. 16 yüzyılda 9 adet, 17 ve 18. yüzyıllarda yüzyıllarda yedişer adet, 19. yüzyılda 26 adet ve 20. yüzyılda 10 adet olmak üzere toplam 59 dîvân oluşturulmuştur ancak bu dîvânların 17 tanesine ulaşılamamıştır.Anahtar Sözcükler: Osmanlı, Diyarbakır, dîvân, dîvân edebiyatı, müşâ`are, nazîre

In the world, There are very few comprehensive words almost being identified with eachother and come to mind reciprocally instantly when any of them is mentioned. The Ottoman State and Divan Poetry words are the two of them. It is virtually impossible not to remember Divan Poetry when The Ottoman State is mentioned and vice versa. Divan Poetry is a multilingual literature which is effectuated by Islamic constituents mainly Turkish, Kurdish, Arabic and Persian under the effect of Islam and partly the Islamic mysticism in the Ottoman geography containing many ethnicities and languages and spread to three continents. This poetry lived its childhood, youthful and maturity eras on this geography and especially in the capital of it Istanbul. Diyarbakır which had been cradle of many civilizations all along have not been indifferent to this literature predominantly composed of poetry. Sources indicate that Diyarbakır is in the the fifth rank with forty poets among the 221 centers where poets were raised from. Studies of researchers such as Ali Emîrî and Şevket Beysanoğlu who had soul of research and native of the region put forward the existence of poets with a number between 228 and 240 contrary of popular blief which indicates 40 poets. As a result of this study which takes its base from the hypothesis that Diyarbakır has a much more potential of poets and restricts its study area with divan poets proves the existence of 199 divan poets. 199 poets we have detected in this study can be classified in 5 groups according to the time period they lived in. 20 poets in the 16th century, 27 poets in the 17th century, 41 poets in 18th century, 86 poets in the 19th century and 25 poets in the 20th century lived. The number of divans written by these poets can be listed like this; 9 divans in the 16th century, 7 divans in the 17th century, 7 divans in the 18th century, 26 divans in the 19th century and 10 divans in the 20th century. These divans are 59 in total. We should indicate that ıt has not been possible to reach 17 divans out of 199 divans we have mentioned. Key words: Osmanlı, Diyarbakır, dîvân, dîvân literature (poetry), mushaare, nazîre