Mollâ Halîl`in bilgi ve varlık anlayışı(Tesisu`l Kavâid çerçevesinde)

Abstract

Mollâ Halîl, Kelamî anlayışını en detaylı bir biçimde aktardağı eser, Te?sisu Kavâidi?l-Akâid alâ mâ Senehe min Ehli?z-Zâhir ve?l-Bâtın mine?l--Fevâid adlı eserdir. Mollâ Halîl, Kelamî anlayışının çoğunda Eşa?rî Kelâma bağlı kaldığı bir gerçektir. Ama hem teorikte hem pratikte tasavvufî anlayıştan etkilenmiştir. Bu etkilenme bilgi ve varlık anlayışına da yansımıştır. Etkilenmenin sonucu olarak Mollâ Halîl, bilgi anlayışında, bilgi araçlarından Kelamî düşüncenin benimsediği üç araç olan akıl, duyu ve haberin yanına mükâşafeden bahsetmektedir. Aynı şekilde varlık konusunda mutlak yokluktan yaratılmayı esas al-masına rağmen çok fazla etkilendiği ?vahdetü?l vücut? anlayışından bolca alıntılar yap-maktadır. Bunun neticesi olarak ?sudur? fikrine düşmemek için de varlığın birliği değil görüntünün birliği olduğunu söyleyerek vahdetü?ş şühûd anlayışına yer vermektedir.Molla Halil, eserlerinin çoğunda olduğu gibi Kelâmla ilgili eseri olan Te?sisu Kavâidi?l-Akâid alâ mâ Senehe min Ehli?z-Zâhir ve?l-Bâtın mine?l?Fevâid?de de sen-tezlenmiş bir düşüncenin işlenmiş olduğu görülmektedir. Molla Halil?in, sözkonusu eserinde tassavufî görüşlere yer veriyor olması, Kelâmî-İrfanî bir yöntem olarak benim-sediğinin bir kanıtı olmakla beraber eseri önceki birçok Kelâm eserlerinden de farklı kılmaktadır. Anahtar Sözcükler: Bilgi, Varlık, Mollâ Halîl, Kelâm, Tesisü?l Kavâid.

The book named Te?sisu Kavâidi?l-Akâid alâ mâ Senehe min Ehli?z-Zâhir ve?l-Bâtın mine?l?Fevâid is the work that Mullah Khalil reflects his theological understand-ing in detail. It is a fact that Mullah Khalil, in the majority of his theological under-standing, follows internalizes stick to Eshari theological understanding. But, both in theory and in practice, he could not keep himself away from mystical understanding.This influence is reflected in his understanding of the knowledge and being. As a result of exposure in his understanding of knowledge, he mentions ?mukashfa? as well as information tolls mental, sensory and news that theological thought adopted. Like-wise, although he, in entity, grounds on be created out of absolute nothing, he quotes profusely from ?vahdetu?l vucud? understanding that influenced him profoundly. But as a consequence of this, for keeping from falling the idea of ?sudur?, he approaches understanding of ?vahdetush shuhûd? by saying that unity is a unity of the image, not an entity.Mullah Khalil used synthesis procedure in many of his work. Likewise, it seems that a synthesized thought was handled in his book named Te?sisu Kavâidi?l-Akâid alâ mâ Senehe min Ehli?z-Zâhir ve?l-Bâtın mine?l?Fevâid.Mullah Khalil quotes views of sufi in previously mentioned works. Although, this is a proof that he adopts this as a method, these sufi understanding make different the work from many theological works of the former.Key Words: Knowledge, Being, Mullah Khalil, Theology, Te?sisu?l Qavâid.