Türkiye`nin farklı bölgelerinden sağlanan susam (Sesamum indicum L.) populasyonlarının agro-morfolojik özellikler bakımından karşılaştırılması

Abstract

Susam üretiminde temel problem; makinalı hasadı engelleyen olgunlaşma dönemindeki kapsüllerin çatlayarak tohum dökmesi, sınırsız büyüme tipi nedeniyle kapsüllerin aynı zamanda olgunlaşmaması, üretimi yapılan yerli çeşitlerin düşük verimli olması, tarımı yapılan diğer yağlı ürünler ile rekabet edememesi, sulu koşullarda solgunluk hastalığına hassas olması gibi etmenlerdir. Üretimi kısıtlayan bu faktörlerin üstesinden gelebilmek için yerel susam çeşitlerinin ıslah edilmesi önemli bir potansiyeldir. Bu çalışma, Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Deneme Alanında, 2014 yetiştirme döneminde yapılmıştır. Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nden toplanan toplam 110 adet susam materyali (107 adet yerli ve 3 adet standart çeşit) 3 Mayıs 2014 tarihinde ekilmiştir. Augmented Deneme Deseni'ne göre 11 tekerrürlü olarak kurulmuş olan denemede parsel boyutları 1.4 x 5 m2 olacak şekilde (sıra arası 70 cm, sıra üzeri 10 cm) ve her materyal 2 sıradan oluşturulmuştur. 110 adet susam materyali IPGRI (International Plant Genetic Resources Institute) tarafından geliştirilen tanımlayıcılar kullanılarak 27 karakter bakımından değerlendirilmiş, elde edilen veriler varyans analizine tabi tutulmuş ve ortalama değerler çoklu karşılaştırma yöntemine göre gruplandırılmıştır (JMP İstatistik Paket Programı). korelasyon katsayıları hesaplanarak özellikler arası ilişkiler belirlenmiştir. Temel Bileşen Analizi, Jeffers (1967)'e göre yapılmıştır (eigen değeri >1.0). Ayrıca, susam hatları arasındaki farklılıkların seviyelerini belirlemek için öklid aralığına göre `Küme Analizi` yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda, Türkiye'nin farklı coğrafik bölgelerinden toplanan susam yerel çeşitlerinin agro-morfolojik özelliklerine dayalı genetik çeşitliliğin belirlenmesi, materyaller arasındaki genetik benzerliğin tanımlanması ile gelecekte yapılacak ıslah çalışmalarında kullanılmak üzere bir altyapı oluşturulması amaçlanmıştır. Böylece, agro-morfolojik özelliklere dayalı uygulanacak olan multivaryete analizleri ile özellikle farklı agro-morfolojik performans ve verim potansiyeline sahip olan materyaller belirlenerek yüksek verimli çeşitlerin ıslahı ve seleksiyon çalışmalarında ıslahçıların kullanımına sunulmuş olacaktır. Anahtar Kelimeler: Susam, Genetik Çeşitlilik, Agro-Morfolojik Özellikler, Temel Bileşen Analizi, Küme Analizi

The key problems in sesame cultivation are seed shattering at maturity preventing combine harvest, indeterminate growth habit causing non-uniform capsule maturation, local sesame population with low yields, inability to compete with other cultivated oil crops and susceptibility to wilting under irrigation. Genetic improvement of local sesame populations has the potential to overcome these production limitations. This study carried out in the experimental area of Dicle University Faculty of Agriculture, Department of Field Crops in 2014 growing season. A total of 110 diverse sesame accessions (107 local and 3 cultivars as check) collected from Mediterranean, Aegean and Southeastern Anatolia Region of Turkey were sown on 3 May 2014. The experiment was laid out in an augmented experimental design with eleven replications. Each plot has a size of 1.4 x 5 m2 with two rows (with a row to row spacing of 70 cm and plant to plant spacing of 10 cm). A total of 27 morphological and agronomical characters of 110 sesame material were evaluated following to IPGRI (International Plant Genetic Resources Institute) descriptors of sesame. The analysis of variance of the data was done and grouped according to the method of multiple comparisons (JMP Statistical Package Program). Correlation coefficients were determined by calculating the relationships between the traits. The data subjected to principal component analysis (PCA). PCs with eigen-values > 1.0 selected as proposed by Jeffers (1967). In addition, cluster analysis also performed to assess the level of dissimilarity among the accessions. A dendogram constructed with Euclidian distance. As a result of this study, it will estimated genetic diversity and determined of genetic similarity between sesame populations to provide an infrastructure for use in future breeding programs. Thus, multi-variety analysis based on agro-morphological characters will provide genetic information that allow the breeder to improve populations by selecting from specific geographic regions.Keywords: Sesame, Genetic Diversity, Agro-Morphological Traits, Principal Component Analysis, Cluster Analysis