Celâleddîn Devvânî`de isbât-ı vâcib tartışmaları: Teselsülün iptali örneği
- Global styles
- Apa
- Bibtex
- Chicago Fullnote
- Help
Abstract
Düşünce tarihindeki en önemli konulardan biri, `kendi zâtı ile kaim ve her şeyden müstağnî olan zorunlu varlığı` delillendirmek mânasına gelen `isbât-ı vâcib` tartışmalarıdır. Nazarî düşünce geleneğinde oldukça büyük bir öneme sahip olan isbât-ı vâcib konusu, güncel kelâm ve felsefe tartışmaları arasında da ilk sırada yer almaktadır. Özellikle müteahhir dönem âlimleri tarafından detaylı bir şekilde ele alınan bu konuda, çoğunluğu spekülatif ve polemik metinlerden oluşan oldukça zengin bir literatür bulunmaktadır. Söz konusu literatür incelendiğinde, `imkân` ve `hudûs` delillerinin ön plana çıktığı görülmektedir. Bu deliller, biçim ve muhteva açısından birtakım farklılıklar içerse de, `teselsül` problemine karşı aynı eğilimi göstermektedir. Dolayısıyla `teselsül` problemi de en az isbât-ı vâcib konusu kadar önemli ve onun kadar güncel bir yapıya sahiptir. Geç dönem Eş'ârî bilginlerinden Celâleddîn ed-Devvânî (ö. 908/1502), isbât-ı vâcib konusunu, tevarüs ettiği eklektik kelâm geleneği doğrultusunda çözümlemeci bir yaklaşımla ele almış ve bu konuya dair kendisinden önceki âlimlerin farkına varamadığı birtakım hususlara dikkat çekmiştir. Özellikle teselsül konusunu ve imkân delilinin farklı versiyonlarını geniş bir şekilde analiz eden Devvânî, bu iki konuda diğer İslâm bilginleri ile diyalektik bir ilişki içerisine girmiştir. Bu bağlamda düşünür, tatbîk delilini diğer delillere nispeten daha geniş bir şekilde ele almış ve söz konusu delilin sonsuzluk tartışmalarındaki önemine vurgu yapmıştır. Devvânî, sonsuzluk probleminin isbât-ı vâcib konusundaki yeri hususunda ise hayatının değişik dönemlerinde iki farklı yaklaşım sergilemiştir. Bu çalışma, `isbât-ı vâcib` konusu ve `teselsül` problemi özelinde Devvânî'nin entelektüel eğilimlerini inceleyerek onun düşünce yapısının fikrî uzantılarını bütün yönleri ile ele almaya çalışacaktır. One of the most important subjects discussed throughout intellectual history has been proving the rational necessity that subsists within His Essence. An Essence that is self-subsistent; free from needing anyone or anything, Exalted is He. This topic is one of the most important philosophical topics and one of the most important topics in Kalam that have been brought forth once again as well as being very important in the history of speculative thought in general. This topic which was given a lot of attention by the later generation of scholars has a lot of priceless literature written on it consisting mostly of speculative and dialectical treatises. After studying the literature broadly one notices that the 'proof from Huduth' (dalil al huduth) and the 'proof from possibility' (dalil al-imkan) are used the most. And while both proofs are different from one another in terms of form and content they are similar when it comes to the question of negating infinite regress (ibtal at-tasalsul). It is for this reason that the question of infinity holds a very important place in the literature that is not of any less value than the place of proving the rational necessity of God. And it similarly enjoys a modern concern by scholars. Just as infinity is a central question when it comes to the question of proving the rational necessity of God it is also plays a central part in other topics like the attributes of God, Exalted is He, Prophetology, and the theory of Jawhar al-Fard as well as other epistemological, ontological, cosmological and eschatological areas. This is because the soundness of the use of textual proofs hinges on disproving circular arguments (dawr) and disproving infinite regress (tasalsul). Jalal ad-Din ad-Dawani (d. 908/1502) as one of the Ashari scholars of the late period engaged the question of proving the rational necessity of God in an analytical manner based upon the eclectical Kalam tradition that he inherited. And he highlighted a number of problems that the earlier generations did not pay attention to. Dawani, who analyzed both the subject of infinity and the various representations of the proof from possibility (dalil al-imkan) founded a strong dialectical relationship with the other scholars concerning both of these subjects. This research paper seeks to study the various perspectives and opinions of Dawani with regards to both the topic of proving the rational necessity of God as well as disproving infinite regress as well as discuss the foundations of his thought and all that it entails.
Collections