Fahreddin er-Râzî`nin i`câz ve tefsir anlayışında nazım

Abstract

Kur'an'ın i'cazını açıklamak üzere geliştirilen nazım nazariyesi, en verimli uygulamasını tefsir literatüründe bulmuş ve kendisinden sonraki dil, belagat ve tefsir çalışmalarına yön vermiştir. Bu tezde, nazariyenin seyri açısından önemli bir noktada duran Fahreddin er-Razi'nin (ö. 606/1210) nazım anlayışı, onun tefsir, i'caz ve belagat alanındaki düşünceleri çerçevesinde ele alınmaktadır. Nazım kavramının Razi'den önceki seyrinin incelendiği birinci bölümde, kavramın bir nazariye ölçeğinde ilk defa Abdülkahir el-Cürcani (ö. 471/1078) tarafından ele alındığı, Cürcani ile Razi arasındaki süreçte nazariyenin belagat ve i'caz literatüründe ciddi bir karşılık bulmadığı, onu ilk defa Razi'nin farklı alanlarda yazdığı eserlerde hem nazari hem uygulama düzeyinde yeniden gündeme getirdiği gösterilmektedir. Tezin ana kısmını oluşturan ikinci bölümde ise Razi'nin nazım kavramını söz konusu ettiği üç eseri tarihsel sırasıyla incelenmektedir. Bu minvalde, Nihayetü'l-icaz'da Cürcani'nin nazım anlayışına yönelik önemli müdahaleler, Nihayetü'l-ukul'de kavramın yeniden tanımlanması, Mefatihü'l-gayb'da ise çok anlamlı olarak kullanılması ortaya konulmaktadır. Çalışmada, Cürcani tarafından Kur'an'ın her bir suresindeki i'cazı açıklamak üzere ortaya konan nazım nazariyesinin, Razi tarafından temel meseleleri ve kavramsal vurguları bir yana konularak araçsal şekilde üstlenildiği sonucuna ulaşılmıştır.

The theory of nazm which was established by Abd al-Qahir al-Jurjani (d. 471/1078) to explain the phenomenon of the Qur'anic miracle has found its most fruitful application in the tafsir literature and has directed the subsequent language, balagha and tafsir studies. In this thesis, Fakhr al-Din al-Razi's (d. 606/1210) understanding of nazm, who stands at an important point in the course of the theory, is studied within the scope of his thoughts in tafsir, i'jaz and balagha fields. In the first part, the historical background of the concept of nazm exhibited in different scientific traditions. Here showed that the concept of nazm was first dealt with in a theoretical scale by al-Jurjani, and has not found a serious response in the i'jaz and balagha literature in the period between al-Jurjani and al-Razi, and brought on the agenda both in theoretical and practical level by al-Razi first time after al-Jurjani. In the main part of the thesis, the concept of nazm examined respectively in historical order throughout al-Razi's three related works; Nihayat al-ijaz, Nihayat al-'uqul and Mafatih al-ghayb. In the study reached the conclusion that the theory of nazm has been taken over by al-Razi instrumentally, neglecting its main issues and conceptual emphases.