Hicri I. asırda Basra kadıları ve hadis rivayetiyle ilişkileri

Abstract

Hicri 14 yılında bir ordugâh şehri olarak kurulan Basra, stratejik konumunun da yardımıyla kuruluşundan itibaren hızlı ilerlemeler kaydederek, kısa sürede idarî ve ticarî olarak Irak bölgesinin önemli şehirleri arasındaki yerini almıştır. İslam düşünce tarihi açısıdan önemli fikirlere ev sahipliği yapan Basra'nın ilmî yapısını ve bu yapı içerisinde hadis ve fıkıhla yakın ilişki içerisinde olduğu düşünülen kadıların konumunu tespit etmek önemli bir çabadır. Bu amaçla Hicri I. asır boyunca Basra'da görev yapan on üç kadı öncelikli olarak hadis rivayeti ile ilişkileri bağlamında bir taksime tâbi tutulmuştur. Yapılan bu sınıflandırma neticesinde merfu ve mevkuf rivayetlere sahip olduğu tespit edilen on bir kadı öncelikle hadis ravisi olarak incelenerek, rivayet sayıları, cerh-ta'dil durumları, rivayetlerinin içeriği, Basra hadis rivayetinden etkilenme ve etkileme düzeyi hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur. İkinci olarak söz konusu raviler kâdı kimlikleri ön planda tutularak ele alınmış, fıkhî yetkinliklerine ve kâdı olmanın hadis rivayetine etkisine dair değerlendirmelere yer verilmiş ayrıca oryantalistik bir iddia olan kadıların sözlerinin sonraki asırlarda hadislere evrildiği üzerinde durulmuştur.

Basra, which was founded as a military encampment in 14 Hijri, has made rapid progress since its establishment with the help of its strategic location and has taken its place among the important cities of the region of Iraq administratively and commercially in a short time. It is an important effort to determine the scientific structure of Basra, which hosts important ideas in terms of the history of Islamic thought, and the position of the qadis who are thought to be in a close relationship with hadith and fiqh. For this purpose, firstly thirteen qadis who served in Basra during the 1st century Hijri were subjected to a division in the context of their relation with the hadith narration (riwayah). As a result of this classification, eleven qadis who were found to have marfū' and mawqūf narrations were examined primarily as a hadith reporter (ravi) and evaluations were made on the number of their narrations, carh-ta'dil situations, the content of their narrations, and the level of influence on and being influenced from the narration of Basra hadith. Secondly, these reporters were handled with their qadi identities being prioritized, evaluations of their fiqh competence and the effect of being a qadi on the narration of hadith were also mentioned, and it was deliberated that the words of the qadis evolved into hadith in the following centuries, which is an orientalistic claim.