Şiî müfessir İbn Şehrâşûb`un Müteşâbihü`l-Kurʾân adlı eserinin usûlü`d-dîn açısından değerlendirilmesi

Abstract

Kur'an'da anlamı konusunda net bir tayinde bulunulamayan söz ve anlatımlar için kullanılan müteşâbihât kavramı, erken dönemde tefsir ve kelâm disiplinlerinin tartışılagelen en önemli başlıklarından birisidir. Müteşâbih lafız veya ifadelerin dil ve yorum düzeyinde tanıdığı farklı anlaşılma imkânı, müteşâbihlerin tarihî süreçte tefsir sahasının en çok yorumlanan âyet grubunu kılmıştır. Obje olarak sözcük ve ifadenin temel kodlarında bulunan yapısal örtüklük farklı anlaşılmalara kapı araladığı gibi özne konumundaki müfessirin ait olduğu mezhebî aidiyet de bu alandaki farklı temâyüllerin arka planındaki başlıca saiklerden biri olarak durmaktadır. Bu tezde dinî düşünce geleneğinde iki önemli damardan birisi olarak İsnâaşeriyye Şiâsının önemli bir müfesssir sîması İbn Şehrâşûb el-Mâzenderânî'nin (ö. 588/1192) Müteşâbihu'l-Kur'an ve'l-Muhtelefû Fîh adlı eseri, muhtevâ yönünden incelenmiştir. Tez, Şiâ'nın itikâdi ve düşünce evreninden bir müfessir olan İbn Şehrâşûb'un âyetlere ilişkin yaklaşımında sahip olduğu Şiî kimliğinin, müteşâbih âyetlerin te'vilinde etkisi ve bu etkinin boyutunu ortaya koymayı amaçlamıştır. İbn Şehrâşûb özelinde yapılan bu çalışmanın nihai bir amacı da müteaddit Kur'an pasajlarını, imâmetle ilişkilendiren Şiâ'nın müteşâbihât algısını ortaya koymak ve genelde Şiâ'nın Mu'tezile ile özelde de İbn Şehrâşûb'un Zemâhşeri gibi mezhebin kendi dönemindeki aktif isimleriyle karşılaşmasının tefsirin önemli alt disiplinlerinden müteşâbihata yaklaşımda etki ve oranını, temel ilgi alanı Kur'an ve tefsir olan bir âlim özelinde tespit etmeye çalışmaktır. Bu çalışma nihaî olarak mezhebî paradigmaların Kur'an'ın yorumlanması aktivitesi içerisinde müfessir üzerindeki etkisinin sonuçları hakkında bir örneklem mesabesindedir. Buna ek olarak te'vil ameliyesinin temel enstrümanları akıl, dil, yorum gibi farklı unsurlar çerçevesinde verilen bu çabanın, kelâmî bir etkilenim yaşamış Şiî bir müfessirin, rivâyet ile te'vili başarılı bir biçimde mezcetmesi ile otantik bir hal almıştır.

The concept of mutashābih, which is used for the words and expressions which cannot be determined in the Qur'an about implications, is one of the most important topics discussed in the disciplines of Tafseer and Kalām in the early period. It can be said that the opportunity to be understood differently by the language and interpretation level of the mutashābih words or expressions, makes it the most interpreted verse group of the commentator in the historical process. As the object, the structural implicitness found in the basic codes of the word and expression opens the door to different understandings, and the sectarian belonging to which the subject subject belongs belongs as one of the main motives behind the different themes in this field. In this thesis, one of the two important veins in the tradition of religious thought Twelver or Imamiyyah Ibn Shahrāshūb (d. 588/1192), an important commentator of the Shia, was examined from the direction of Mutashābih al-Qurʾan wa'l- Mukhtalifuh Fih. The thesis aims to reveal the effect of the Shii identity of Ibn Shahrāshūb, who is a commentator from the creed and thought universe of Shi'a in the approach of verses and the extent of this effect. A final aim of this study, which was conducted in the context of Ibn Shahrāshūb, was to reveal the perception of Shi'ah, who associates the passages of the Qur'an with the imamate, and to confront the active names of the sect's important names such as Mutazilite in general and Ibn Shahrāshūb's Zemahkheri. The aim of this study is to determine the effect and proportion of the sub-disciplines from the sub-disciplines to a scholar whose main area of interest is the Qur'an and exegesis. In the context of the close contact of the mufessir with the Mu'tezile, the divine adjectives, the consent of the Mu'tazilah thought on a number of polemic issues such as Ru'yetullah, discussions discussions of khalq al-Qur'an; In some particular subjects such as intercession, re'jât, Mutazilite was found to be differentiated. The basic instruments of the ta'vil process have become authentic with this scientific effort given within the framework of different elements such as reason, language, interpretation, and successful completion of the narration by a Shiite examiner who has experienced a theological influence.