Ebü`l-Leys es-Semerkandî`nin tefsirinde İsrâiliyat

Abstract

Hicrî IV. asırda Semerkant'taki önemli İslâm âlimlerden birisi olan Ebü'l-Leys, başta tefsir olmak üzere muhtelif ilim dallarında çok sayıda eseri miras bırakan ve ilmî noktada İslâm dünyasına önemli katkılar sunan bir kişidir. Onun en önemli eserlerinden biri de `Bahrü'l-'ulûm` adlı tefsirdir. Rivayet tefsirleri içerisinde önemli bir yere sahip olan bu tefsirin, İsrâiliyât kaynaklı olduğu noktasında tartışmalar gündeme gelmiştir. Çeşitli nedenlerle İsrâiliyât'ın tefsirlere girdiği ve İslâm dininin tahrif edilmeye çalışıldığı görülmektedir. Bu çalışmada, Ebü'l-Leys es-Semerkandî'nin önemli eserlerinden olan Bahrü'l-'ulûm'daki İsrâiliyat kaynaklı rivayetlerin tespit edilerek tasnif edilmeleri amaçlanmaktadır. Çalışma giriş, iki ana bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Giriş bölümünde konu ve yöntem hakkında bilgilerin verilmesinin yanı sıra kaynak ve literatür değerlendirmesi de yapılmıştır. Araştırmanın ilk bölümünde müfessirin ve eserinin tanıtımına yer verilmiştir. Bu bağlamda müfessirin yaşadığı siyasi, ilmi, sosyal ortamlar kısaca tanıtılarak hayatı ve eserlerine değinilmiş önemli eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca tefsir-te'vil yöntemi ile eserindeki rivayet, hadis, lügat, nahiv, kıraat, tefsir ve fıkıh kaynakları tespit edilmiştir. İkinci bölümde; İsrâiliyat kavramsal olarak ele alınmıştır. İsrâiliyat'ın kısımları, İslâm toplumuna giriş süreci ve kaynaklarıyla ilgili bilgiler verilmiştir. Ardından Semerkandî tefsirinde yer alan İsrâilî rivayetler, konularına göre tespit ve tasnif edilmiştir. Ayrıca müfessirin eserinde İsrâiliyat'ı kullanma, tefsir-tevil yöntemi de tespit edilmiştir. Bununla beraber tefsirde yer alan İsrâiliyat kaynaklı rivayetler; peygamberler ve kavimleriyle ilgili İsrâilî haberler, yaratılışla ilgili İsrâilî haberler ve muhtelif konulara dair İsrâilî haberler olmak üzere üç başlık altında ele alınmıştır. Birinci başlıkta; Hz. Âdem, Hz. Nûh, Hz. İbrahim, Hz. Yûnus, Hz. Yûsuf, Hz. Musa, Hz. Harun, Hz. Davut, Hz. Süleyman, Hz. Eyyûb, Hz. İsa ve Zü'l-Karneyn gibi peygamberler ile Ashâb'ı Kehf, Tâlut, Câlut, Tabut ve Sekîne gibi şahıs ve kavimlere dair İsrâilî haberler yer almaktadır. İkinci başlıkta; insanlığın, gecenin, yerin ve göğün yaratılışına yer verilirken arzın tabakaları, altında ve üstünde bulunanlar ile şimşek ve gök gürlemesi gibi konulara da temas edilmektedir. Hurûf-ı mukattaa, kıyamete yakın bir zamanda çıkacak olan Dâbbe, İsrâiloğullarından bir rahibin kıssası, Ruh, Kâbe ve Mescidi Aksa'nın inşaa zamanları gibi muhtelif konulara dair Bahrü'l-'ulûm tefsirindeki İsrâilî rivayetlere örnekler verilerek konu başlıkları halinde incelenmiştir. Ayrıca bu örnekler rivayet tefsirleriyle karşılaştırılmıştır.Sonuç bölümünde ise Semerkandî tefsirindeki İsrâilî rivayetlerin Kur'an-ı Kerîm'e uygunluğu tartışılmış ve çalışmadan elde edilen bulgular değerlendirilerek müfessirin İsrâiliyat'a bakış açısı gösterilmiştir.

One of the most important Islamic scholars in Samarkand in the fourth century Hijri, Ebü'l-Leys is a person who has inherited many works in various branches of science, especially tafsir, and made important contributions to the Islamic world at the scientific point. One of his most important works is the commentary titled `Bahrü'l-'ulûm`. There have been arguments about the fact that this interpretation, which has an important place in the narrative commentaries, originated from Israiliyat. It is seen that for various reasons, Israiliyat entered into interpretation and tried to falsify the Islamic religion. In this study, it is aimed to classify by identifying the narrations originating from Israel in Bahrü'l-ulum which is one of the important works of Ebü'l-Leys es-Semerkandî. The study consists of an introduction, two main sections and a conclusion. In the introduction part, besides the information about the subject and method, the source and literateur have also been evaluated. In the first part of the research, the introduction of the Quran interpreter and his work is given. In this context, the political, scientific and social environments in which the Quran interpreter lived were briefly introduced and information about his life and works were mentioned. In addition, the sources of narration, hadith, vocabulary, nahiv, qiraah, tafsir and fiqh in his work were determined with the method of tafsir-tevil. In the second part; Israiliyat is conceptually discussed. Information about the parts of Israiliyat, the process of entry into Islamic society and its sources are given. Afterwards, the Israili narratives in the Samarkandi commentary were determined and classified according to their subjects. In addition, in the work of the Quran interpreter, using the method of Isrâiliyat, tafsir-tevil method was determined. However, the narratives in the interpretations originated in Israiliyat are covered under three headings; the Israeli news about the prophets and their tribes, the Israeli news about the creation and the the Israeli news about various topics.In the first title; there are news about The prophets such as Hz. Adam, Hz. Noah, Hz. Abraham, Hz. Yûnus, Hz. Yusuf, Hz. Moses, Hz. Aaron, Hz. David, Hz. Solomon, Hz. Ayyub, Hz. Jesus and Zü'l-Karneyn, as well as the news about the people and tribes such as Ashab al-Kahf, Talal, Jalal, Coffin and Sekinne.In the second title; While the creation of humanity, night, earth and sky is included, the layers of supply, those under and above it, as well as lightning and thunder are also touched upon. It is studied under the subject headings by giving examples to the Isrili narratives About the vaious subjects in the commentary of Bahrü'l-'ulûm such as Hurûf-ı mukattaa, Dabb, which will be released in a near time to the apocalypse, the story of a priest from the Isrâiloğullari, the times of the construction of the Aqsa, the Kaaba and the Masjid Aksa. In addition, these examples are compared with narrative commentaries. In the conclusion section, the relevance of the Israeli narratives in the Samarkandi tafsir to the Qur'an was discussed and the findings obtained from the study were evaluated and the viewpoint of the critic to Israiliyat was shown.