Mütekaddimin Dönemi Eş`ari ve Mu`tezili usul eserlerinde mutlak emrin mucebi ile ilgili tartışmalar

Abstract

`Emir`in mahiyeti ve emirle ilgili meseleler, İslam hukuk düşüncesinin felsefi ve metodolojik temellerini inceleyen fıkıh usulü eserlerinde ilk dönemlerden itibaren en fazla tartışılan konular arasında yer almıştır. Belirli karînelerin bulunması durumunda emirden çıkarılacak anlamın daha çok bu karîneler ışığında tespit edileceği genel bir kabul görmekle birlikte, usul bilginlerince karînelerden soyutlanmış (mutlak) emrin mûcebi hususunda ilkesel bir tavır belirlenmesi önemli görülmüş ve bu çerçevede ayrıntılı tartışmalar cereyan etmiştir. Bu bağlamda, bazı mütekaddimîn dönemi Eş'arî ve Mu'tezilî usul bilginlerinin görüşleri ile alakalı -gerek ileriki dönem klasik usul eserlerinde gerekse muasır yayınlarda- farklı bilgilerin yer aldığı görülmektedir. Günümüzde bu bilginlere veya onlara en yakın dönemde yaşamış müelliflere ait eserlerin ilmî neşirlerinin yapılmış olması, bu konuda araştırmacılara daha güvenilir tespitler yapabilme imkânı sağlamıştır. Bu nedenle, tezimizde Mütekaddimîn dönemi Eş'arî ve Mu'tezilî usul eserlerinde yer alan emrin mûcebi ile ilgili tartışmalar ele alınmış ve bu tartışmalar ışığında, bazı usul bilginerinin görüşlerine açıklık getirilmeye çalışılırken usul düşüncesi bakımından da bazı değerlendirmeler yapılmıştır.

The nature of al-amr and matters pertaining to it have existed among the most debated issues in legal theory works, works which examine philosophical and methodological bases of Islamic legal thought since the first periods. It is generally accepted that, in the case of existing significant qarinas, the meaning of al-amr will be, by and large, determined in light of these qarinas. However, adopting a principal manner in respect to the meaning of al-amr al-mutlaq (an amr without any qarinas) was considered as important by legal theorists (usûlîs) and they had detailed discussions within this framework. In this context, it is seen that there is diverse positions within the late classical legal theory literature as well as modern works about certain early Ash'ari and Mu'tezili usûlîs' opinions. At the present time, the critical editions of these early scholars and those who lived in the period soon after them have been published, which provides researchers with an opportunity to do more reliable findings in this subject. That being the case, the debates over the meaning of al-amr in early Ash'ari and Mu'tezili works are dealt within our dissertation and it is attempted to clarify certain usûlîs' view. Furthermore, in light of these discussions, we have made some assessments about certain aspects of legal theory thought.