Güneydoğu Anadolu Bölgesi buğday çeşitlerinin kuraklığa dayanıklılıklarının bazı tarımsal ve fizyolojik parametreler ile belirlenmesi

Abstract

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde buğday verimini sınırlayan en önemli etkenlerin başında yağışların yetersizliği ve yıl içi dağılımındaki düzensizliğin neden olduğu kuraklık gelmektedir. Araştırmada materyal olarak bölgede yaygın yetiştiriciliği yapılan 4 farklı ekmeklik ve makarnalık buğday çeşidi (Sarıçanak-98, Fırat-93, Pehlivan, Ceyhan-99) kullanılmıştır. Deneme, tesadüf blokları bölünmüş parseller deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Araştırma sera koşullarında, 18 kg toprak hacimli saksılarda yürütülmüştür. Sulu koşullar (K0), erken kuraklık (K1), geç kuraklık (K2) ve tam kuraklık (K3) olmak üzere 4 farklı kuraklık uygulamalarının buğday gelişimi, verim ve bitki mineral madde içeriği üzerine olan etkileri araştırılmıştır.Uygulanan farklı kuraklık uygulamalarında; yaprak alanı (31.36 cm K0), bitki yeşil alanı (138.73cm2, K0), fertil sap oranı(% 93.72, K0), bitki boyu(69.93,cm K0), başaktaki başakçık sayısı (17.12 adet, K0), bin tane ağırlığı(42.71 g , K0), tane verimi(560.59 kg/da, K0), hasat indeksi(% 30.14, K0), yeşil alan fotosentez etkinliği (2.17, K0), klorofil içeriği (% 61.10, K0) ve başaktaki tane sayısı (35.01 adet, K0) gibi karakterler arasındaki farklılığın istatistiki olarak önemli bulunduğu gözlenmiştir. Yaprak alanı indeksi, yeşil alan indeksi, başak sayısı gibi karakterlerin ise istatistiki olarak önemli çıkmadığı sonucuna varılmıştır. Araştırma sonucunda farklı kuraklık uygulamalarında elde edilen veriler ışığında sulu koşullar baz alınarak klorofil içeriğinde kuraklık uygulamasında % 9.12 oranında kayıplar gözlenmiştir. Yaprak alanında %21.68, bitki yeşil alanı değerinde %28.98, başaktaki başakçık sayısında % 31.19, bitki boyu değerinde % 52.09 oranında düşüşler kaydedilmiştir. Tam kuraklık koşullarında fertil sap oranı, bin tane ağırlığı, tane verimi, hasat indeksi, yeşil alan fotosentez etkinliği ve başakta tane sayısı yönünden %100'e varan kayıplar ortaya çıktığı gözlenmiştir. Farklı kuraklık uygulamalarına çeşitlerin tepkilerini ölçmek amacıyla yapılan değerlendirmeler sonucunda; Pehlivan ekmeklik buğday çeşidinin, bitki yeşil alan değeri, yaprak alanı indeksi, metrekaredeki başak sayısı ve bin tane ağırlığı yönünden diğer çeşitlerden daha üstün değerler gösterdiği gözlenmiştir. Sarıçanak-98 çeşidinin bütün kuraklık uygulamaları yönünden en iyi ortalama gösterdiği karakter sadece bitki boyu olmuştur. Fırat-93 çeşidinin kuraklık uygulamalarında en iyi ortalama gösterdiği iki karakter başaktaki başakçık sayısı ve klorofil içeriğidir. Ceyhan-99 çeşidinin kuraklık uygulamaları yönünden en iyi ortalama gösterdiği yedi karakterler sırasıyla; yaprak alanı, yeşil alan indeksi, fertil sap oranı, başaktaki tane sayısı, tane verimi, hasat indeksi, yeşil alan fotosentez etkinliği olduğu sonucuna varılmıştır. Bitki kök aksamlarında ölçülen kuraklık seviyeleri yönünden potasyum (K) miktarı ortalaması 8.82 mg (K2) ile 10.31 mg (K3) arasında değiştiği, kalsiyum (Ca) miktarının 7.15 mg (K3) ile 17.20 mg (K2) arasında değiştiği ve sodyum (Na) miktarının ise 9.10 mg (K2) ile 14.51 mg (K0) arasında değiştiği gözlenmiştir. Bitki gövde aksamlarında kuraklık seviyeleri yönünden potasyum (K) miktarı ortalaması 13.09 mg (K0) ile 18.71 mg (K1) arasında değiştiği, kalsiyum (Ca) miktarının 10.63 mg (K2) ile 13.47 g (K3) arasında değiştiği ve sodyum (Na) miktarının ise 3.35 mg (K1) ile 18.90 mg (K3) arasında değiştiği gözlenmiştir.

One of the most important factors limiting wheat yield in the Southeastern Anatolia Region is the drought, which is caused by inadequate precipitation and irregular distribution of the year. Four different bread and durum wheat cultivars (Sarıçanak-98, Fırat-93, Pehlivan, Ceyhan-99) which were widely cultivated in the region were used as material in the study. The experiment was carried out with 3 replications, according to the design of random blocks in split plot. The research was carried out in greenhouse conditions with pots of 18 kg soil volume. The effects of four different drought applications on the wheat development, yield and plant mineral content were investigated in irrigated conditions (K0), early drought (K1), late drought (K2) and full drought (K3). In different drought applications; leaf area (31.36 K0), plant green area (138.73 cm2, K0), fertile stem ratio ((93.72), plant height (69.93, cm K0), number of the spikelets in the spike (17,12, K0), thousand grain weight, grain yield (42.71 g, K0), harvest index (30.14 %, K0), green field photosynthesis activity (2.17, K0), chlorophyll content (61.10%, K0), the number of grain in the spike were found to be statistically significant. such as the characters Leaf area index, green field index, number of spikes, are not statistically significant results.As a result of the study, 9.12% loss was observed in the application of drought in chlorophyll content based on the water conditions in the data obtained from different drought applications. In leaf area 21.68%, in plant green field 28.98%, in the number of spikelet in spike 31.19% and in plant height 52.09% declines were recorded. In full drought conditions, up to 100% loss was observed in terms of fertile stem ratio, 1000 grain weight, grain yield, harvest index, green field photosynthesis activity and number of grain in spike. As a result of the responses of the cultivars to different drought applications; Pehlivan bread wheat cultivar was observed to be superior to other varieties in terms of plant green area, leaf area index, number of spikes per square meter and weight of thousand grain weights. Sarıçanak-98 cultivar is the only plant height that has the best average character of all kinds of drought applications. The best two averages of the Fırat-93 cultivar in drought applications were the number of spikelets in spike and chlorophyll content. The seven characters that Ceyhan-99 showed best avarege in terms of drought applications were leaf area, green field index, fertile stem ratio, number of grains in spike, grain yield, harvest index, green area photosynthesis activity.It was found that the amount of potassium (K) was changed between 8.82 mg (K2) and 10.31 mg (K3), the amount of calcium (Ca) was changed between 7.15 mg (K3) and 17.20 mg (K2) was found to vary between 9.10 mg (K2) and 14.51 mg (K0),and the amount of sodium (Na) was changed between 9.10 mg (K2) and 14.51 mg (K0) at root. It was found that the amount of potassium (K) in plant stem parts changed from 13.09 mg (K0) to 18.71 mg (K1), the amount of calcium (Ca) changed from 10.63 mg (K2) to 13.47 g (K3) and the amount of sodium and between 3.35 mg (K1) and 18.90 mg (K3).