Tarama Sözlüğü ve Türkçe Sözlük`e göre anlam değişmeleri

Abstract

Bu çalışmada Tarama Sözlüğü ve Türkçe Sözlük?teki ortak söz varlığında meydana gelen art zamanlı anlam değişmeleri incelenmiştir.Çalışmanın teori kısmının ele alındığı Giriş bölümünde dil, dilin temel işlevi iletişim; dilin düşünce, kültür ve toplumla olan ilişkisi; art zamanlı eş zamanlı terimleri; kavram ve kavram alanı, anlam ve anlam alanı, kavramlaştırma, anlam belirleyicileri, duygu değeri, temel anlam, yan anlam, anlam değişmelerinde etkili olan ilişkiler; bağlam, benzetme, aktarma (deyim aktarması, ad aktarması), çok anlamlılık, eş seslilik, eş anlamlılık; anlam değişmelerinin tanımı, tasnifi ve sebepleri üzerinde durulmuştur. Anlam değişmelerinin sebepleri dil içi sebepler ve dil dışı sebepler olmak üzere iki grupta toplanır. Bunlar eş anlamlılık, bağlam; düşüncenin değişmesine bağlı olan süreçler, kelimenin kullanım sahasının değişmesi, toplumun iletişim ve üretim yönteminin değişmesi, nesnelerin işlevlerinin değişmesi, yeni öğrenilen nesne ya da durumların adlandırılmasıdır. Ayrıca bu bölümde anlam değişmesi kavramı ve şimdiye kadar yapılan tasnifler ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Tezin inceleme bölümünde Tarama Sözlüğü ve Türkçe Sözlük?e göre anlam değişmesine uğrayan kelimeler tek tek ele alınmıştır. Kelimeler Giriş bölümünde açıklanan esaslar dikkate alınarak tasnif edilmiştir. Tespit edilen anlam değişmesi türleri; başka anlama geçiş, anlam daralması, anlam genişlemesi, anlam iyileşmesi, anlam kötüleşmesidir. Mecazlaşma, terimleşme, argo, tabu, eksiltme ve komşuluk ilişkisine bağlı olarak kazanılan anlamlarla kelimelerin anlam alanları genişlemektedir. Çalışmanın sonunda verilen dizinle anlam değişmesi tespit edilen kelimeler toplu halde sunulmuştur. Dizinde kelimenin anlam değişmesinin hangi türüne uğradığı da belirtilmiştir.Anahtar Kelimeler: Sözlük, anlam bilimi, anlam, anlam değişmesi.

In this study, diachronic meaning changes occurring in common vocabulary of Scanning Dictionary and Turkish Dictionary were examined.In Introduction, in which the theory part of the study was handled, it was examined that the language, the basic function of language communication, its relationship between thought, culture and society; terms of diachronic and synchronic, concept and conceptual field, conceptualization, semantic markers, emotion value, central meaning, connotation, effective relationships in meaning changes, context, simile, transshipment (metaphor, metonymy), polysemy, homonymy, synonymy, definition, classification, causes of meaning changes. Causes of meaning changes are divided into two groups including language-internal reasons and language-external reasons. These are synonymy, context; processes that due to changes in thought, change of user area of the word, change of communication and manufacturing method of society, changes in the functions of the objects, naming newly learned objects or situations. In this section, concept of the meaning change and classifications so far has been discussed in detail also. In analysis section of the thesis, words occurred meaning change according to Scanning Dictionary and Turkish Dictionary has been approached individually. Words have been classified taking into account the principles described in the Introduction. Detected types of meaning change are semantic transfer, semantic restriction, semantic extension, melioration, pejoration. Meaning fields of words are expanding with meanings depending on the metaphorication, termication, argot, taboo, ellipsis, synecdoche. Words defined in meaning change have been introduced en masse in the index at the end of study. In the index, it has been indicated what type of meaning change in words.Keywords: Dictionary, semantic, meaning, changes of meaning.