Genel liseler ve anadolu liseleri`nde görevli öğretmenlerin örgütsel stres kaynaklarının karşılaştırmalı analizi (Malatya ili örneği)

Abstract

Stres olgusu insanlık tarihi kadar eski olmakla birlikte, günümüzde de yaşamı bireysel, örgütsel ve giderek kurumsal açıdan tehdit eden temel unsurlardan biridir.Stresin yoğun olarak yaşandığı toplumsal kurumlardan biri de eğitimdir. Eğitim kurumunun örgütleri olan okullarda yaşanan stresli durumlar, öğretmenlerin verimliliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu olumsuzlukla başa çıkabilmek öncelikle öğretmenlerin örgütsel stres kaynaklarının tanılanmasını gerekli kılmaktadır.Bu araştırmada, Genel Lise ve Anadolu Liseleri'nde görevli öğretmenlerin örgütsel stres kaynaklarının karşılaştırılması amaçlanmıştır.Tarama modeline dayalı betimsel bir çalışma olan araştırmanın evrenini, 2009?2010 eğitim-öğretim yılında, Malatya il merkezi sınırları içerisinde bulunan 23 Genel Lisede görev yapan 830 ve 5 Anadolu Lisesi'nde görev yapan ise 241 olmak üzere toplam 1071 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleminde ise 10 Genel Lise'de çalışan 451 ve 5 Anadolu Lisesi'nde çalışan 241 olmak üzere toplam 692 öğretmen bulunmaktadır.Araştırmada, veri toplama aracı olarak Aslan (1995) tarafından geliştirilen ?Öğretmenlerin Örgütsel Stres Kaynakları Anketi- ÖÖSKA? güncellenerek kullanılmış ve bu araca dayalı olarak, öğretmenlerin örgütsel stres kaynakları 13 boyut altında ( Kararlara Katılma, İletişim, Yöneticilerin Tutum ve Davranışları, Denetim Biçimi, Çalışma Koşulları, Yükselme ve Gelişme Olanakları, Mesleksel Güvence, Mesleksel Görünüm, Örgütsel Olanaklar, Rol Çatışması-Rol Belirsizliği, İnsan İlişkileri, Öğrencilerin Tutum ve Davranışları, Velilerin Tutum ve Davranışları) ele alınmıştır.Ölçek iki bölümden oluşmaktadır. Ölçeğin birinci bölümü, katılımcıların kişisel bilgilerine ilişkin (çalışılan ortaöğretim kurumu, cinsiyet, mesleki kıdem, branş, en son mezun olunan öğretim kurumu) sorulardan oluşmaktadır. İkinci bölümde ise, Genel Lise ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin örgütsel stres kaynaklarına ilişkin algılarını ölçmeye dayalı 71 madde yer almaktadır. Ölçek, pek çok (5), çok (4), orta (3), az (2), ve hiç (1) şeklinde derecelendirilmiştir.İstatistiksel analizlerde, ölçekte yer alan her bir maddeye ve boyuta ilişkin olarak katılımcıların 1?5 aralığında derecelendirdikleri yanıtların standart sapması, frekansı, yüzdesi ve aritmetik ortalaması dikkate alınmıştır.Genel Lise ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin stres algıları arasında farklılık olup olmadığını saptamak amacıyla ikili karşılaştırmalarda t testi; çoklu karşılaştırmalarda ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA) uygulanmıştır. Çoklu karşılaştırmalarda fark çıkan gruplarda, farkın kaynağını ortaya koymak amacıyla t testi kullanılmıştır.Araştırmada aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:1. Genel Lise'lerde görev yapan öğretmenlerin örgütsel stres algıları, ?orta? düzeyde iken; Anadolu Liseleri'nde görevli öğretmenlerin örgütsel stres algıları ?az? düzeyindedir.2. Genel Lise ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin örgütsel stres algıları, örgütsel stresin ?Kararlara Katılma, Yükselme ve Gelişme Olanakları, Mesleksel güvence, ?Mesleksel Görünüm, Örgütsel Olanaklar, Rol Çatışması-Rol Belirsizliği ve Velilerin Tutum ve Davranışlar? ı boyutlarına göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.3. ?İletişim, Yöneticilerin Tutum ve Davranışları, Çalışma Koşulları? boyutlarında Genel Lise öğretmenleri daha fazla stres algısı içinde iken; ?İnsan ilişkileri ile Öğrencilerin Tutum ve Davranışları boyutlarında Anadolu Lisesi öğretmenleri daha yüksek düzeyde stres algılamaktadırlar.4. Bir bütün olarak bakıldığında Genel Lise'lerde ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin yaşadıkları örgütsel strese ilişkin algılarında, cinsiyet açısından anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Anadolu Liseleri'nde görevli erkek öğretmenlerin, kadın öğretmenlere oranla daha fazla stres yaşadığı belirlenmiştir. Örgütsel stresin ?Mesleksel Görünüm? ile ?Öğrencilerin Tutum ve Davranışları? alt boyutlarında erkek öğretmenlerin daha yüksek düzeyde stres yaşadıkları belirlenmiştir.5. Cinsiyet bazında görev yapılan okul değişkeni Genel Lise-Anadolu Lisesi açısından değerlendirildiğinde kadın ve erkek öğretmenlerin yaşadıkları örgütsel stres kaynaklarına ilişkin algıları, boyut ayrımı yapılmaksızın genel olarak değerlendirildiğinde aralarında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır.6. Kıdem değişkeni açısından Genel ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin yaşadıkları stres durumlarına ilişkin algıları, hem bütünsel olarak değerlendirildiğinde, hem de örgütsel stresin alt boyutlarında anlamlı bir farklılık göstermemektedir. ?Kararlara Katılma ve Denetim Biçimi Yöneticilerin Tutum ve Davranışları? boyutlarında 6?10 yıl kıdem grubundaki Genel Lise öğretmenleri, aynı kıdeme sahip Anadolu Lisesi'nde çalışan meslektaşlarına kıyasla daha fazla stres yaşamaktadırlar. ?İnsan ilişkileri? boyutunda, 16?20 yıl kıdem grubundaki Genel Lise öğretmenleri daha yüksek düzeyde stres algısı içerisindedirler. Mesleki kıdemi 20 yıldan fazla olan Genel Lise öğretmenleri ?Rol Çatışması Rol Belirsizliği? boyutunda; aynı kıdem grubundaki Anadolu Lisesi öğretmenleri ise ?Öğrencilerin Tutum ve Davranışları? boyutunda daha fazla stres yaşamaktadırlar.7. Örgütsel stres kaynakları bir bütün olarak değerlendirildiğinde hem Genel Liseler hem de Anadolu Lise'lerinde görevli tüm öğretmenlerin algıları arasında branş değişkeni açısından anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır.8. Boyutlar bazında değerlendirildiğinde, öğretmenlerin branşları ile örgütsel stres algıları arasında ?Kararlara Katılma, Yöneticilerin Tutum ve Davranışları, Denetim Biçimi, Çalışma Koşullar?ı olmak üzere dört boyutta ve yalnızca Anadolu Lisesi öğretmenlerinin branşları açısından anlamlı farklılık ortaya çıkmıştır.9. Mezun olunan öğretim kurumu değişkeni açısından Genel Liselerde ve Anadolu Liseleri'nde görevli öğretmenlerin örgütsel stres algıları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamakla birlikte; Anadolu Liseleri'nde görevli eğitim fakültesi mezunu öğretmenlerin, diğer fakültelerden mezun olanlara kıyasla daha fazla stres yaşadığı belirlenmiştir. Boyutlar bazında değerlendirildiğinde ise örgütsel stresin ?Yöneticilerin Tutum ve Davranışları? boyutunda Anadolu Liseleri'nde çalışan eğitim fakültesi mezunu öğretmenlerin diğer fakültelerden mezun olan meslektaşlarına oranla daha fazla stres yaşadıkları sonucuna ulaşılmıştır.10. Örgütsel stresin ?Denetim Biçimi? boyutunda eğitim fakültesi mezunu, ?İnsan İlişkileri? boyutunda ise diğer fakültelerden mezun Genel Lise öğretmenleri, Anadolu Liseleri'ndeki meslektaşlarına oranla daha fazla stres yaşamaktadırlar. ?Öğrencilerin Tutum ve Davranışları? boyutunda eğitim fakültesi mezunu Anadolu Lisesi öğretmenleri Genel Liseler'deki meslektaşlarından daha fazla stres yaşamaktadırlar. Eğitim dışındaki diğer fakültelerden mezun olan Anadolu Lisesi öğretmenler; Genel Lise'lerde görevli olanlardan daha fazla stres algısı içerisindedirler.Yukarıda yer alan araştırma sonuçlarına dayalı olarak öğretmenlerin öğrenci, veli ve okul yönetiminden kaynaklanan örgütsel stresle başa çıkmalarında etkili olabilecek öneriler geliştirilmiştir.

Being as old as the mankind history, stress phenomenon is one of the basic elements that threaten the life individually, organizationally and increasingly institutionally.One of the social institutions in which the stress is experienced intensively is education. The stressful situations experienced at schools which are the organizations of educational institution affect teachers? efficiency in a negative way. The definition of the organizational stress sources is required in order to cope with this problem.In this study, it was aimed at comparing the organizational stress sources of the teachers working at General High Schools and Anatolian High Schools.The population of the study, which was a descriptive study based on survey model, was composed of 1071 teachers in total, 830 of whom were working at 23 General High Schools and 241 of whom were working at 5 Anatolian High Schools within the borders of Malatya province in 2009-2010 educational year. As for the sampling, there were 692 teachers in total, 451 of whom were working at 10 General High Schools and 241 of whom were working at 5 Anatolian High Schools.The ?Survey of Teachers? Organizational Stress Sources?, developed by Aslan (1995), was used as the data collection tool; and the organizational stress sources of teachers were investigated under 13 dimensions (Contributing to Decision Making Process, Communication, the Attitudes and Behaviors of the Administrators, Control Style, Working Conditions, Promoting and Development Opportunities, Professional Insurance, Professional Appearance, Organizational Opportunities, Role-Conflict-Role Ambiguity, Human Relationships, the Attitudes and Behaviors of the Students, the Attitudes and Behaviors of the Parents).The scale was composed of two parts. The first part of the scale is composed of questions related to the personal information of the participants (the type of school working at, gender, professional seniority, branch, the school graduated recently). In the second part of the scale, there were 71 items for measuring the perceptions of the teachers working at General High Schools and Anatolian High Schools towards organizational stress sources. The scale was graded as strongly agree (5), agree (4), somewhat agree (3), disagree (2) and strongly disagree (1).The standard deviations, frequencies, percentages and arithmetic averages were taken into account for the responses that participants graded between 1 and 5 about each item and dimension in the scale.In order to determine whether there was a significant difference among the stress perceptions of the teachers working at General High Schools and Anatolian High Schools t-test was used for paired comparisons and one-way analysis of variance (ANOVA) was used for multi-comparisons. In addition to this, t-test was used in order to determine the source of the difference between groups in which a significant difference was observed after multi comparisons.At the end of the study, the following results were obtained:1. While the organizational stress perceptions of the teachers at General High Schools were at ?medium? level, the organizational stress perceptions of the teachers at Anatolian High Schools were at ?low? level.2. The organizational stress perceptions of the teachers working at General High Schools and Anatolian High Schools were not significantly different from each other in terms of ?contributing to decision making process, promoting and development opportunities, professional insurance, professional appearance, organizational opportunities, role conflict-role ambiguity and the attitudes and behaviors of the parents? dimensions.3. While the teachers working at General High Schools were more stressful in ?communication, the attitudes and behaviors of teachers, working conditions? dimensions, the teachers working at Anatolian High Schools perceive stress at higher levels in ?human relationships and the attitudes and behaviors of the students? dimensions.4. There was no significant difference in the perceptions of the teachers both at General High Schools and Anatolian High Schools related to the organizational stress they experienced in terms of gender. It was observed that the male teachers at Anatolian High Schools experienced more stress compared to the female teachers. It was also found that male teachers had more stress in terms of the ?professional appearance? and ?the attitudes and behaviors of the students? sub dimensions of organizational stress.5. When the type of school variable, General High School-Anatolian High School, was examined in terms of gender, there was no significant difference between the organizational stress sources of male and female teachers regardless of any sub dimensions.6. There was no significant difference between the stress levels of the teachers working at General High Schools and Anatolian High Schools in terms of seniority variable when it was examined both as a whole and as the sub dimensions of organizational stress. The teachers working at General High Schools for 6-10 years experienced more stress than their colleagues at Anatolian High Schools in terms of ?contributing to decision making process, control style and the attitudes and behaviors of the administrators? dimensions. The teachers working at General High Schools for 16-20 years experienced stress at higher levels in terms of ?human relationships? dimension. Moreover, the teachers working at General High Schools for more than 20 years experienced stress at higher levels in terms of ?role conflict-role ambiguity?; and their colleagues in the same seniority group at Anatolian High Schools experienced stress at higher levels in terms of ?the attitudes and behaviors of the students? dimension.7. When the organizational stress sources were examined as a whole, there was no significant difference among the perceptions of all branches of teachers both in General High Schools and Anatolian High Schools in terms of branch variable.8. When it was examined in terms dimensions, there was a significant difference in terms of four dimensions ?contributing to decision making process, the attitudes and behaviors of administrators, control style and working conditions and only among the branches of teachers at Anatolian High Schools.9. Although there was no significant difference among the teachers working General High Schools and Anatolian High Schools in terms of the graduated school type in terms of organizational stress perceptions, it was found that Anatolian High School teachers who were graduates of faculty of education experienced more stress than the teachers graduated from different faculties. When it was examined in terms of the dimensions, it was found that the Anatolian High School teachers who graduated from faculty of education experienced more stress than their colleagues who were graduated from other faculties in terms of ?the attitudes and behaviors of administrators? sub dimension of organizational stress.10. In terms of ?control style? sub dimension of organizational stress, the General High School teachers who were graduated from faculty of education experienced more stress in ?control style? dimension of organizational stress and graduates of other faculties working at General High Schools experienced more stress in terms of ?human relationships? dimension. Anatolian High School teachers who graduated from faculty of education experienced more stress in terms of ?the attitudes and behaviors of the students? than their colleagues at General High Schools. Anatolian High School teachers who graduated from the other faculties than faculty of education were more stressful than the ones at General High Schools.Based on the research results above proposals which can be effective with teachers about organizational stress sources that come from students, parents, and school administration are made.