Okul müdürlerinin öğretmenlere güveninin okul iklimine etkisi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, öğretmenlerin algılarına göre okul müdürlerinin öğretmenlere güveninin okul iklimine etkisini belirlemektir. Keşfedici karma yöntem kullanılarak yapılan bu araştırmanın nitel boyutunda nitel araştırma desenlerinden olgubilim deseni; nicel boyutunda öğretmenlerin okul müdürlerinin öğretmenlere güvenine ve okul iklimine ilişkin algı düzeyinin belirlemesinde genel tarama modeline dayalı betimsel yöntem kullanılmıştır. Öğretmenlerin okul müdürlerinin öğretmenlere güvenine ve okul iklimine ilişkin algılarında bağımsız değişkenler açısından (cinsiyet, okul müdürüyle birlikte görev yapılan süre, mesleki kıdem ve okulda görev yapan öğretmen sayısı) anlamlı farklılık olup olmadığının belirlenmesinde nedensel karşılaştırmalı desen kullanılmıştır. Diğer yandan öğretmenlerin okul müdürlerinin öğretmenlere güvenine ilişkin algılarının okul iklimine ilişkin algılarını anlamlı bir şekilde yordayıp yordamadığını belirlemek için ilişkisel desen kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini 2015-2016 eğitim-öğretim yılında Adıyaman ili merkez ilçe belediye sınırları içerisinde bulunan ilkokullarda, ortaokullarda ve liselerde görev yapan 3365 öğretmen oluşturmaktadır. Nitel boyut açısından amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklemesi kullanılmış olup çalışma grubu 24 okul müdürü ve 27 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmanın nicel boyutundaki örneklemi tabakalı örnekleme yöntemi kullanılarak seçilen 600 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmanın nitel verileri yarı yapılandırılmış görüşme formu, nicel verileri ise `Okul Müdürlerinin Öğretmenlere Güvenini Belirleme Ölçeği - Öğretmen Formu` ve `Okul İklimi Ölçeği` aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmada nitel verilerin analizinde betimsel ve içerik analizi; nicel verilerin analizinde betimsel istatistik analizleri, t-testi, Tek Yönlü Varyans Analizi, Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi yapılmış, eta kare (η2) ve Cohen's d katsayıları hesaplanmıştır. Araştırmada okul müdürlerinin öğretmene güvenme gerekçelerine ilişkin öğretmen görüşleri `Çalışma disiplini, Yeterlilik ve Kişisel değerler` olmak üzere üç tema altında toplanmıştır. Okul müdürlerinin öğretmene güvenme gerekçelerine ilişkin müdürlerin görüşlerinin `Çalışma disiplini, Yeterlilik, Kişisel değerler, Örgüte yönelik davranışlar ve Öğrenci ile ilişkiler ` olmak üzere beş tema altında toplandığı görülmüştür. Okul müdürlerinin öğretmene güven/güvensizlik göstergelerine ilişkin öğretmenlerin ve müdürlerin görüşlerinin `Davranışsal ve Duyuşsal göstergeler` olmak üzere iki tema altında toplandığı görülmüştür. Öğretmenlerin olumlu okul iklimine ilişkin görüşlerinin `Kişilerarası ilişkiler, Mesleki değerler, Yönetimsel göstergeler, Sonuç göstergeleri ve Çalışma ortamı` olmak üzere beş tema altında toplandığı görülmüştür. Okul müdürlerinin olumlu okul iklimine ilişkin görüşlerinin `Kişilerarası ilişkiler, Sonuç göstergeleri, Yönetimsel göstergeler, Örgütsel duygular ve Çalışma ortamı` olmak üzere beş tema altında toplandığı görülmüştür. Öğretmenlerin olumsuz okul iklimine ilişkin görüşlerinin `Kişilerarası ilişkiler, Yönetimsel göstergeler, Sonuç göstergeleri ve Mesleki değerler` olmak üzere dört tema altında toplandığı görülmüştür. Okul müdürlerinin olumsuz okul iklimine ilişkin görüşlerinin `Kişilerarası ilişkiler, Sonuç göstergeleri, Çalışma ortamı ve Yönetimsel göstergeler` olmak üzere dört tema altında toplandığı görülmüştür.Araştırmada okul müdürlerinin öğretmenlere güvenmesine ilişkin öğretmenlerin algıları açısından; yeterlik ve yardımseverlik boyutunda yer alan ifadelere öğretmenlerin çoğunlukla, itimat edilirlik boyutuna nadiren, açıklık boyutuna ve Okul Müdürlerinin Öğretmenlere Güvenini Belirleme Ölçeği'nin tamamına bazen düzeyinde katıldıkları görülmüştür. Okul iklimi ölçeğinin tamamında, demokratiklik ve okula adanma, liderlik ve etkileşim, başarı etkenleri, samimiyet ve çatışma boyutlarında yer alan ifadelere öğretmenlerin çoğunlukla düzeyinde katıldıkları görülmüştür.Okul müdürlerinin öğretmenlere güvenine, yeterlik boyutuna ve açıklık boyutuna ilişkin öğretmenlerin algılarında cinsiyet açısından erkek öğretmenler lehine anlamlı farklılığın bulunduğu; itimat edilirlik boyutunda ve yardımseverlik boyutunda anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür. Araştırmanın nitel boyutunda ise öğretmenlerin ve müdürlerin çoğuna göre öğretmenin cinsiyetinin müdürlerin öğretmenlere güvenini etkilemeyeceği, az sayıdaki öğretmen ve müdüre göre müdürlerin erkek öğretmenlere kadın öğretmenlerden daha fazla güvendiği belirlenmiştir. Bu bağlamda öğretmenlerin görüşleri açısından nitel boyutta Okul Müdürlerinin Öğretmenlere Güvenini Belirleme Ölçeği'nin tamamına, yeterlik boyutuna ve açıklık boyutuna ilişkin elde edinilen öğretmen cinsiyeti değişkenine ilişkin bulgunun nicel boyutta edinilen bulguyla tutarlılık göstermediği ve daha geniş örneklem grubu için genellenemeyeceği; itimat edilirlik ve yardımseverlik boyutlarına ilişkin nicel boyutta elde edinilen bulguyla tutarlılık gösterdiği ve daha geniş örneklem grubu için genellenebileceği sonucuna ulaşılmıştır. Okul müdürlerinin öğretmenlere güvenine ilişkin öğretmenlerin algılarında okul müdürüyle birlikte görev yapılan süre açısından Okul Müdürlerinin Öğretmenlere Güvenini Belirleme Ölçeği'nin tamamında ve boyutlarında anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür. Araştırmanın nitel boyutunda ise öğretmenlerin ve müdürlerin çoğuna göre birlikte görev yapma süresinin müdürlerin öğretmenlere güvenini etkilemeyeceği, az sayıdaki öğretmen ve müdüre göre birlikte görev yapma süresinin öğretmenleri daha yakından tanıma fırsatı sağlayarak müdürlerin öğretmenlere güvenlerini etkileyeceği belirlenmiştir. Bu bağlamda öğretmenlerin görüşleri açısından nitel boyutta elde edinilen okul müdürüyle birlikte görev yapma süresi değişkenine ilişkin bulgunun nicel boyutta edinilen bulguyla tutarlılık gösterdiği ve daha geniş örneklem grubu için genellenebileceği sonucuna varılmıştır.Okul müdürlerinin öğretmenlere güvenine ilişkin öğretmenlerin algılarında mesleki kıdem açısından açıklık boyutunda anlamlı farklılığın bulunduğu; Okul Müdürlerinin Öğretmenlere Güvenini Belirleme Ölçeği'nin tamamında, yeterlik, itimat edilirlik ve yardımseverlik boyutlarında anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür. Araştırmanın nitel boyutunda ise öğretmenlerin ve müdürlerin çoğuna göre öğretmenin mesleki kıdeminin müdürlerin öğretmenlere güvenini etkilemeyeceği, az sayıdaki öğretmen ve müdüre göre mesleki kıdemi fazla olan öğretmenlere müdürlerin daha fazla güvenebileceği belirlenmiştir. Bu bağlamda öğretmenlerin görüşleri açısından nitel boyutta elde edinilen öğretmenin mesleki kıdemi değişkenine ilişkin bulgunun nicel boyutta edinilen açıklık boyutuna ilişkin bulguyla tutarlılık göstermediği ve daha geniş örneklem grubu için genellenemeyeceği; Okul Müdürlerinin Öğretmenlere Güvenini Belirleme Ölçeği'nin tamamına, yeterlik, itimat edilirlik ve yardımseverlik boyutlarına ilişkin bulgularla tutarlılık gösterdiği ve daha geniş örneklem grubu için genellenebileceği sonucuna varılmıştır.Okul müdürlerinin öğretmenlere güvenine ilişkin öğretmenlerin algılarında Okul Müdürlerinin Öğretmenlere Güvenini Belirleme Ölçeği'nin tamamında ve boyutlarında okulda görev yapan öğretmen sayısı değişkeni açısından anlamlı bir farklılığın bulunmadığı görülmüştür. Araştırmanın nitel boyutunda öğretmenlerin ve müdürlerin çoğuna göre okulda görev yapan öğretmen sayısının müdürlerin öğretmenlere güvenlerini etkilemeyeceği, az sayıdaki öğretmene göre okulda görev yapan öğretmen sayısının az olması öğretmenleri daha yakından tanıma fırsatı sağlayarak müdürlerin öğretmenlere güvenlerini etkileyebileceği belirlenmiştir. Bu bağlamda öğretmenlerin görüşleri açısından nitel boyutta elde edinilen okulda görev yapan öğretmen sayısı değişkenine ilişkin bulgunun nicel boyutta edinilen bulguyla tutarlılık gösterdiği ve daha geniş örneklem grubu için genellenebileceği sonucuna varılmıştır.Okul iklimine ilişkin öğretmenlerin algılarında cinsiyet değişkeni açısından samimiyet boyutunda kadın öğretmenler lehine anlamlı farklılığın bulunduğu, diğer boyutlarda ve okul iklimi ölçeğinin tamamında ise anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür. Okul müdürüyle birlikte görev yapılan süre açısından ise okul iklimi ölçeğinin tamamında ve boyutlarında anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür.Okul iklimine ilişkin öğretmenlerin algılarında mesleki kıdem değişkeni açısından demokratiklik ve okula adanma, başarı etkenleri, samimiyet, çatışma ve okul iklimi ölçeğinin tamamında anlamlı farklılığın bulunduğu; liderlik ve etkileşim boyutunda ise anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür.Okul iklimine ilişkin öğretmenlerin algılarında okulda görev yapan öğretmen sayısı değişkeni açısından başarı etkenleri boyutunda anlamlı farklılığın bulunduğu; demokratiklik ve okula adanma, liderlik ve etkileşim, samimiyet, çatışma ve okul iklimi ölçeğinin tamamında ise anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür.Yeterlik, itimat edilirlik, açıklık ve yardımseverlik değişkenlerinin birlikte demokratiklik ve okula adanma puanları ile orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki verdiği; sadece yeterlik ve yardımseverliğin demokratiklik ve okula adanma üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu; itimat edilirlik ve açıklığın önemli bir etkiye sahip olmadığı görülmüştür. Yeterlik, itimat edilirlik, açıklık ve yardımseverlik değişkenleri birlikte liderlik ve etkileşim puanları ile yüksek düzeyde ve anlamlı bir ilişki verdiği; sadece yeterlik, açıklık ve yardımseverliğin liderlik ve etkileşim üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu; itimat edilirliğin önemli bir etkiye sahip olmadığı görülmüştür. Yeterlik, itimat edilirlik, açıklık ve yardımseverlik değişkenlerinin birlikte, başarı etkenleri puanları ile orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki verdiği; sadece yeterlik, itimat edilirlik ve yardımseverliğin başarı etkenleri üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu; açıklığın önemli bir etkiye sahip olmadığı belirlenmiştir. Yeterlik, itimat edilirlik, açıklık ve yardımseverlik değişkenlerinin birlikte, samimiyet puanları ile düşük düzeyde ve anlamlı bir ilişki verdiği; sadece yeterliğin samimiyet üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu; itimat edilirliğin, açıklığın ve yardımseverliğin önemli bir etkiye sahip olmadığı görülmüştür. Yeterlik, itimat edilirlik, açıklık ve yardımseverlik değişkenlerinin birlikte, çatışma puanları ile orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki verdiği; sadece yeterliğin ve yardımseverliğin çatışma üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu; itimat edilirliğin ve açıklığın önemli bir etkiye sahip olmadığı görülmüştür. Yeterlik, itimat edilirlik, açıklık ve yardımseverlik değişkenlerinin birlikte, okul iklimi ölçeğinin tamamı puanları ile orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki verdiği; sadece yeterliğin ve yardımseverliğin okul iklimi ölçeğinin tamamı üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu; itimat edilirliğin ve açıklığın önemli bir etkiye sahip olmadığı görülmüştür.Araştırmanın nitel boyutunda ise öğretmenlerin ve müdürlerinin hepsinin okul müdürlerinin öğretmenlere güveninin okul iklimine olumlu bir etkisi olduğu görüşünde oldukları görülmüştür. Öğretmenlerin ve müdürlerin okul müdürlerinin öğretmenlere güveninin okul iklimine etkisine yönelik görüşlerinde de demokratik bir ortam oluşacağını, öğretmenlerin kendilerini okula adayacaklarını, etkileşimin olacağını, başarıya yönelik etkenlerin oluşacağını ve çatışmanın olmayacağını destekleyen ifadeler bulunmuştur. Bu açıdan araştırmanın nicel boyutunda elde edilen regresyon sonuçlarının nitel boyutunda elde edilen sonuçlar ile tutarlılık gösterdiği ve daha geniş örneklem grubu için genellenebileceği sonucuna ulaşılmıştır.Anahtar Kelimler: Örgütsel güven, asta güven, öğretmene güven, okul iklimi.

The purpose of this study is to determine the effect of school principals' trust in teachers on the school climate from the perspective of the teachers. Having been conducted based on exploratory mixed method; the qualitative aspect of this study relies on phenomenological research design, while the quantitative aspect of it is based on descriptive survey method for determining the teachers' perceptions of the school climate and the school principals' trust in them. A causal comparative research design was employed in this study in order to find out if there was any significant difference in teachers' perceptions of the school climate and school principals' trust in teachers in terms of independent variables (including gender, number of years worked with the school principal, professional seniority and number of teachers employed at the school). On the other hand, a relational design was used to determine whether the teachers' perceptions of principals' trust in them had any bearing on their perception of the school climate in a significant way. The population of the study included 3365 teachers employed in the primary, secondary and high schools within the borders of Adıyaman province during the academic year 2015-2016. Of the purposeful sampling methods, the maximum variation sampling method was used in the qualitative aspect of this study and the study group consisted of 24 principals and 27 teachers. The sample of this study consists of 600 teachers who were chosen based on stratified sampling method. While the qualitative data of this study was collected by way of semi structured interviews, the quantitative data was gathered through `Determining School Principals Trust in Teachers Scale – Teacher Form` and the `School Climate Scale`. The qualitative data was analyzed by using descriptive and content analyses, and the quantitative data was analyzed by using descriptive statistical analyses, t-test, Single Direction Variance Analysis, Multi Linear Regression Analysis, and the et square and Cohen's d coefficient were calculated. The teachers' opinions regarding the reasons as to why principals trust in teachers were gathered under three themes, namely the `Work discipline, Proficiency and Personal values`. The school principals' opinions regarding the reasons as to why they trust in teachers were gathered under five themes, namely the `Work discipline, Proficiency, Personal values, Organizational behaviors and Relationships with students`. The opinions of teachers and principals regarding the school principals' trust/distrust in teachers indicators were gathered under two themes, namely the `Behavioral and Affective indicators`. The teachers' opinions of the positive school climate were gathered under five themes, namely `Interpersonal relationships, Professional values, Administrative indicators, Result indicators and Work environment`. The principals' opinions of the positive school climate were gathered under five themes, namely `Interpersonal relationships, Result Indicators, Administrative indicators, Organizational emotions and Work environment`. The teachers' opinions of the negative school climate were gathered under four themes, namely `Interpersonal relationships, Administrative indicators, Result indicators and Professional values`. The principals' opinions of the negative school climate were gathered under four themes, namely `Interpersonal relationships, Result Indicators, Work environment and Administrative indicators`. It was observed that, in terms of teachers' perceptions of principals' trust in teachers, the teachers usually agreed to the statements included in the dimensions of proficiency and cooperativeness, while they rarely agreed to those in the dependability dimension and sometimes to those in the transparency dimension and the entire Determining School Principals Trust in Teachers Scale. It was observed that the teachers usually agreed to the statements included in the entire school climate scale as well as those in the dimensions of being democratic and dedicated to the school, leadership and interaction, success factors, sincerity and conflict. It was established that there was a significant difference in terms of gender in which the male teachers were found to be more favored according to the teachers' perceptions of principals' trust in teachers within the dimensions of proficiency and transparency, while there was no significant difference in the dimensions of dependability and cooperativeness. On the qualitative aspect of the study, however, it was established that the majority of the teachers and principals did not think that the gender would have a role in influencing the school principals' trust in teachers, while a lesser number of teachers and principals thought that the principals trusted male teachers more than the female ones. In this respect, it was concluded that the qualitative findings on the teacher's gender obtained from the entire Determining School Principals Trust in Teachers Scale and the dimensions of proficiency and transparency were not consistent with the quantitative findings and therefore they could not be generalized for a wider sample group; while they were found to be consistent with the qualitative findings obtained from the dimensions of dependability and cooperativeness and therefore they could be generalized for a wider sample group. It was observed that in terms of teachers' perceptions of principals' trust in teachers there was no significant difference in the entire Determining School Principals Trust in Teachers Scale and its dimensions with respect to the duration of working with the principal. On the qualitative aspect of the study, however, it was established that the majority of the teachers and principals did not think that the duration of working together would have an effect on the principals' trust in teachers, while a lesser number of teachers and principals thought that the duration of working together allowed principals to get to know the teachers more intimately and therefore it could effect their trust in them. In this respect, it was concluded that the qualitative findings obtained from the duration variable were consistent with that of the quantitative findings and thus they could be applied for a wider sample group. It was established that there was a significant difference on the transparency dimension in terms of professional seniority according to the teachers' perception of principals' trust in teachers, while no such significant difference was established in the entire Determining School Principals Trust in Teachers Scale and in the dimensions of proficiency, dependability and cooperativeness. On the qualitative aspect of the study, however, it was established that the majority of the teachers and principals did not think that professional seniority would have an effect on principals' trust in teachers, while a lesser number of teachers and principals thought that the principals could trust senior teachers more than the newer ones. In this respect, it was concluded that the qualitative findings obtained with respect to the professional seniority variable were not consistent with the quantitative findings obtained from the transparency dimension and therefore they could not be generalized for a wider sample group; while they were found be consistent with the findings obtained from the entire Determining School Principals Trust in Teachers Scale and the dimensions of proficiency, dependability and cooperativeness and therefore they could be generalized for a wider sample group. It was observed that there was no significant difference in the entire Determining School Principals Trust in Teachers Scale and its dimensions in terms of the number of teachers employed in the school according to the teachers' perceptions of principals' trust in teachers. On the qualitative aspect of the study, the majority of the teachers and principals thought that the number teachers employed in the school would not effect the principals trust towards them, while a lesser number of teachers thought that having a less number of teachers in a school would enable principals to get to know the teachers more intimately and thus it could effect their trust. In this respect, it was concluded that the qualitative findings obtained from the number of teachers employed variable were consistent with that of the quantitative findings and thus they could be applied for a wider sample group. A significant difference was established in favor of female teachers in the sincerity dimension from the teachers' perspective on the school climate in terms of gender variable, while no significant difference was found in other dimensions and in the entire school climate scale. With respect to the duration of working with the school principal, however, no significant difference was established in the entire school climate scale and its dimensions. A significant difference was established in the dimensions of being democratic and dedicated to the school, success factors, sincerity, conflict and the entire school climate scale in terms of professional seniority variable from the teachers' perspective on the school climate, while no significant difference was found in the leadership and interaction dimensions. A significant difference was established in the successes factors dimension in terms of the number of teachers employed in the school variable from the teachers' perspective on the school climate, while no significant difference was identified in the dimensions of being democratic and dedicated to the school, leadership and interaction, sincerity, conflict and the entire school climate scale. It was established that the combination of the proficiency, dependability, transparency and cooperativeness variables provided a moderately significant association with the scores obtained from the dimensions of being democratic and dedicated to the school, and that the proficiency and cooperativeness variables, on their own, were a significant predictor on the dimensions of being democratic and dedicated to school, and that the variables of dependability and transparency had no significant effect. It was established that the combination of the proficiency, dependability, transparency and cooperativeness variables provided a highly significant association with the leadership and interaction scores, and that the proficiency, transparency and cooperativeness variables, on their own, were a significant predictor on the dimensions of leadership and interaction, and that the dependability variable had no significant effect. It was established that the combination of the proficiency, dependability, transparency and cooperativeness variables provided a moderately significant association with the success factors scores, and that the proficiency, dependability and cooperativeness variables, on their own, were a significant predictor on the success factors, and that the transparency variable had no significant effect. It was established that the combination of the proficiency, dependability, transparency and cooperativeness variables provided a less significant association with the sincerity scores, and that the proficiency variable, on its own, was a significant predictor on sincerity variable, and that the dependability, transparency and cooperativeness variables had no significant effect. It was established that the combination of the proficiency, dependability, transparency and cooperativeness variables provided a moderately significant association with the conflict scores, and that the proficiency and cooperativeness variables, on their own, were a significant predictor on conflict variable, and that the dependability and transparency variables had no significant effect. It was established that the combination of the proficiency, dependability, transparency and cooperativeness variables provided a moderately significant association with the entire school climate scale, and that the proficiency and cooperativeness variables, on their own, were a significant predictor on the entire school climate scale, and that the dependability and transparency variables had no significant effect. On the qualitative aspect of the study, however, it was observed that all of the teachers and principals were of the opinion that the principals' trust in teachers had a positive effect on the school climate. The opinions of the teachers and principals regarding the effect of principals' trust in teachers on the school climate included statements to the effect that a more democratic environment will be established, teachers will dedicate themselves to the school, interaction will improve, factors leading to success will come into effect and that there will be no conflict. In this respect, it was concluded that the regression results obtained from the qualitative aspect of the study were consistent with the quantitative results and therefore they could be generalized for a wider sample. Key Words: Organisational trust, trust in subordinates, trust in teachers, school climate.