Özel sektör dış borçlanması üzerinde etkili olan bazı temel makroekonomik göstergelerin analizi: Türkiye örneği

Abstract

Türkiye'de özellikle 2000 yılı sonrasında toplam dış borçlanmada özel sektörün payının arttığı görülmektedir. Bu kapsamda çalışma, 2000-2016 dönemine ait çeyrek yıllık verileri kullanarak, özel sektör dış borçlanmasının nedenlerini bazı makroekonomik göstergeler kapsamında analiz etmektedir. Analizde kullanılan değişkenler; özel sektör toplam, kısa ve uzun vadeli dış borç stoku/GSYH, bütçe dengesi/GSYH, yurtiçi faiz oranı, yurtdışı faiz oranı (LIBOR), reel efektif döviz kuru, sabit sermaye yatırım harcamaları/GSYH, ihracat/GSYH ve ithalat/GSYH miktarları ve Borsa İstanbul-100 İşlem Hacmi/GSYH göstergesidir. Özel sektör dış borçlanması toplam, kısa ve uzun dönem olmak üzere üç modelle incelenmiştir. Uygulama yöntemi olarak Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif Model (ARDL) ve Hata Düzeltme Modeli (ECM) kullanılmıştır. Her üç modelin sonuçları değişkenler arasında kısa ve uzun dönemli ilişkilerin varlığını ortaya koymuştur. Hata Düzeltme Modeli sonuçlarına göre, Model 2 ve Model 3 için hata düzeltme mekanizması işlemektedir. Model 1'e göre yurtiçi faizdeki artış özel sektör toplam dış borçlanmasını olumsuz etkilemektedir. Reel efektif döviz kuru ile özel sektör toplam dış borçlanması arasında ise pozitif yönlü ilişki belirlenmiştir. Bununla birlikte iç ekonomik istikrar göstergesi olan BİST-100 göstergesi ile özel sektör toplam dış borçlanması arasında pozitif yönlü ilişki gözlenmiştir. Model 1'deki diğer değişkenlerin katsayıları ise istatistikî olarak anlamlı bulunamamıştır. Model 2'ye göre, bütçe dengesi, döviz kuru, sabit sermaye yatırım harcamaları, ithalat ile özel sektör kısa vadeli dış borçlanması arasında pozitif yönlü ilişki vardır. Bütçe açığı ortaya çıktığı zaman özel sektör kısa vadeli dış borçlanmasında da artış gözlenmiştir. Bununla birlikte reel efektif döviz kurundaki artış yani Türk Lirasındaki değerlenme kısa dönemde de özel sektör toplam dış borçlanmasını artırmaktadır. Sabit sermaye yatırım harcamaları, yine özel sektör kısa vadeli dış borçlanmasını artırmaktadır. Model 2 bu anlamda, sabit sermaye yatırım harcamaları arttığı için özel sektör kısa vadeli dış borçlanmasının arttığını göstermiştir. İthalat arttıkça özel sektörün dış tasarruf ihtiyacı artmakta ve kısa vadeli kaynak kullanımı da yükselmektedir. Dolayısıyla ithalatın azalması özel sektör kısa vadeli dış borçlanmasını azaltacaktır. LIBOR (yurtdışı faiz oranı) ile özel sektör kısa vadeli dış borçlanması arasında negatif yönlü ilişki bulunmuştur. Yurtdışı faiz oranı arttıkça özel sektör uzun vadeli dış borçlanması azalmaktadır. Yurtiçi faiz oranı, ihracat, BİST-100 değişkenleri istatistikî olarak uzun dönemde anlamlı bulunamamıştır. Model 3'te, reel efektif döviz kuru artışı ile özel sektör uzun vadeli dış borçlanması arasında zayıf ve ters yönlü ilişki vardır. Yurtdışı faiz oranı, yurtiçi faiz oranı, BİST-100, sabit sermaye yatırım harcamaları, ihracat ile özel sektör uzun vadeli dış borçlanması arasında pozitif yönlü ilişki bulunmuştur. Model 3'e göre özel sektör uzun vadeli dış borçlanmaya özellikle sabit sermaye yatırım harcamaları, ihracatın finansmanı ve iç ekonomik istikrara bağlı olarak başvurmaktadır. Bununla birlikte yurtdışı faiz oranı da özel sektör dış borçlanmasında etkili olan bir diğer değişkendir. Anahtar Kelimeler:Özel Sektör Toplam Dış Borçlanması, Özel Sektör Kısa Vadeli Dış Borçlanması, Özel Sektör Uzun Vadeli Dış Borçlanması, Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif Model (ARDL), Hata Düzeltme Modeli (ECM).

It's seen that the share of private sector in total external debt increased especially after the year 2000 in Turkey. In this context, the study analyzes the causes of private sector external debt within some macroeconomic indicators by using quarterly data in the period 2000-2016. Variables used in analysis are private sector total, short and long term external debt stock/GDP, budget balance/GDP, domestic interest rate, foreign interest rate (LIBOR), real effective exchange rate, fixed capital investment expenditures/GDP, quantity of export/GDP and import/GDP and Stock Exchange Istanbul-100 operation volume/GDP. Private sector external debt has been examined with three models; total-due, short-range and long-range debt. Auto-Regressive Distribution Lag Model (ARDL) and Error Correction Model (ECM) were used as the implementation method. The results of all three models revealed the existence of short term and long term relationships among variables. According to the Error Correction Model results, error correction mechanism is operating for Model 2 and Model 3. According to Model 1, the increase in domestic interest negatively affects the total external debt of the private sector. A positive relationship was determined between the real effective exchange rate and the private sector total external debt. However, a positive correlation was observed between the BIST-100 indicator, which is indicative of domestic economic stability, and the private sector total external debt. The coefficients of the other variables in Model 1 were not statistically significant. According to Model 2, there is a positive relationship between budget balance, exchange rate, fixed capital investment expenditures, imports and private sector short term external debt. When the budget deficit emerged, an increase was observed in private sector short term external debt. In addition to this, the increase in the real effective exchange rate, that is, the appreciation of the Turkish Liras, has been increased the total external debt of the private sector in the short term. Fixed capital investment expenditures also increase the short term external debt of the private sector. In this sense, Model 2 shows that short term external debt of the private sector has increased as fixed investment expenditures have increased. As imports increase, external savings requirement of the private sector increase and short term resource utilization also increases. Therefore, the decrease in imports will reduced the short term external debt of the private sector. There was a negative correlation between LIBOR (foreign interest rate) and private sector short term external debt. As the foreign interest rate increases, private sector long term external debt decreases. Variables of domestic interest rate, exports, BIST-100 couldn't find statistically meaningful in the long run. In Model 3, there is a weak and adversely relation between the real effective exchange rate increase and the private sector long term external debt. A positively relation has been found between foreign interest rate, domestic interest rate, BIST-100, fixed capital investment expenditures, exports and private sector long term external debt. According to Model 3, the private sector long term external debt is resorted based on in particular fixed capital investment expenditures, financing of export and internal economic stability. However, the foreign interest rate is another variable that is effective in private sector external debt.Key Words: Private Sector Total External Debt, Private Sector Short Term External Debt, Private Sector Long Term External Debt, Auto Regressive Distribution Lag Model (ARDL), Error Correction Model (ECM).