II. Meşrutiyet dönemi vatandaşlık eğitimi tartışmaları: Tedrîsat mecmûası üzerine bir inceleme (Değerler, semboller, kahramanlar)

Abstract

Bu tez II. Meşrutiyet Dönemi vatandaşlık eğitimini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda 1908 Jön Türk Devrimi'nden hemen sonra müfredat programlarına giren Mâlûmat-ı Medeniye dersinin konuları araştırmanın hareket noktasını oluşturmaktadır. Nitel araştırma yaklaşımı doğrultusunda târihsel araştırma modeliyle yürütülen tezin veri kaynağı bir meslek dergisi olan Tedrîsat Mecmûası'nda yer alan vatandaşlık eğitimi ile ilgili yazılardır. Doküman incelemesi ile toplanan veriler betimsel analiz tekniği ile analiz edilmiştir. Çalışmada ilk olarak vatandaşlık kurumunun Osmanlı Devleti'nde gelişim süreci, özellikle Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı ve Kânun-i Esâsî gibi bazı uğrak noktaları etrafında incelenmiştir. Hareketli bir siyasi dönem olarak niteleyebileceğimiz II. Meşrutiyet Dönemi'ne gelindiğinde ise yalnızca yetişkinlerin değil çocukların da politik birer özne olarak kabul edildiği görülmektedir. Jön Türkler, devrimden sonra eski yönetime ait ne varsa bir kenara bırakmış ve meşruti yönetimin ruhuna uygun yeni bir değerler manzumesi, semboller ve kahramanlar yaratmışlardır. Söz konusu unsurlar siyasi ve sosyal hayatta göze çarptığı gibi eğitimde, çocukların politik inşasında da kullanılmıştır. Özellikle mecmûada yer alan târihsel anlatılar ve çocuk edebiyatı ürünlerinde bu tür değer, sembol ve kahramanlara sıkça yer verilmiştir. Tezin amaçlarından birisi de bu anlatılar altında yatan, resmî ideolojiye ait motiflerle vatandaşlık eğitiminin ilişkisini kurmaktır. Bu bakımdan söz konusu dönemde devlet ve birey arasındaki vatandaşlık bağının temelinin resmî ideolojiyle belirlendiği gözlemlenmiştir. Resmî ideoloji doğrultusunda inşa edilmeye çalışılan çocuklar, geleceğin vatandaşları ve kurtarıcıları olarak görülmektedir. Bu anlamda kolektif duygular çeşitli değer, sembol ve kahramanlarla tahkim edilmekte, geçmiş kontrol altında tutularak ortak hafıza güçlendirilmeye çalışılmaktadır. Vatandaşlık eğitiminde Osmanlılık siyaseti ortak kimlik arayışlarında temele alınsa da Balkan Savaşları'ndan sonra yerini tedricen Türkçülük siyasetine bırakacaktır. Tedrîsat Mecmûası yazarı eğitimcilerin yazılarında, vatandaşlık eğitiminin doğasına uygun olan disiplinler arası yaklaşım kendini göstermektedir. Özellikle târih dersi vatandaşlık kazanımları için araç halini almakta ve târihî anlatılar dönemin politik ihtiyaçlarıyla uyumlu hale getirilmektedir. Öğrencilere vatandaşlık eğitimi doğrultusunda siyasal ve kamusal katılımın çerçevesi sunulurken ekonomik ve hukuki kazanımlar da aktarılmaktadır. Vatandaşlık eğitiminde sembol ve kahramanlara sıklıkla yer verildiği milli eğitimde, aidiyet sağlama ve yeni bir kimlik oluşturulması amaçlanmaktadır. Beden-akıl-ruh dengesi ve militarizme bağlı askerliğe dönük becerilerin kazandırılmasında beden eğitimi gibi konular da ön plana çıkmaktadır. Diğer yandan Tedrîsat Mecmûası'nda yer alan vatandaşlık eğitimine ilişkin yaklaşımların 2018 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim programı ve 2018 İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi Dersi Öğretim programlarındaki kazanımların aradan bir asır geçmesine rağmen kültürel ve târihsel mirasın atarımı, hak ve sorumlulukların öğretilmesi ve birlikte yaşama kültürü gibi konularda benzerlik gösterdiği durumlar söz konusudur.

This thesis aims to examine the citizenship education of Second Constitutional Monarchy Period. In this direction, lesson of Mâlûmat-ı Medeniye, inserted curriculum after the Young Turks Revolution in 1908, is the starting point of thesis. The thesis conducted with qualitative research method with historical research model and the resource of thesis is articles related to citizenship education from Tedrîsat Mecmûası which is a professional journal. The data collected by document review were analyzed with descriptive analysis technique. In the research, firstly, growing process of citizenship in Ottoman Empire were examined, especially such frequent subjects as Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı, and Kânun-i Esâsî. When is come to Second Constitutional Monarchy Period which we can describe this political period as dynamic, not only adults were seen as political subject but also children too. After the 1908 revolution, Young Turks put aside whatever belonged to the old administration after the revolution and created a new set of values, symbols and heroes in line with the spirit of the legitimate government. These elements are noticeable in political and social life, they were used as well as in education and political raise of children. Especially in historical narratives and children's literature products in the magazine, such values, symbols and heroes are frequently included. One of the aims of the thesis is to establish the relationship between official ideology and citizenship education underlying these narratives. In this regard, it was observed that the foundations of the citizenship link between the state and the individual in this period was determined by official ideology. Children, who are trying to be built in line with the official ideology, are seen as the citizens and saviors of the future. In this sense, collective emotions are reinforced with various values, symbols and heroes, and the common memory is tried to be strengthened by keeping the past under control. Although Ottomanism politics was taken as a basis in the search for a common identity in citizenship education, it will gradually leave its place to Turkism politics after the Balkan Wars.The interdisciplinary approach, which is suitable for the nature of citizenship education, manifests itself in the writings of the educators of the Tedrîsat Mecmûası. In particular, history lessons become a tool for citizenship education and historical narratives are harmonized with the political needs of the period. While the framework of political and public participation is offered to students in line with citizenship education, economic and legal gains are also transferred. In national education, where symbols and heroes are frequently used in citizenship education, it is aimed to provide belonging and create a new identity. Issues such as physical education are also prominent in the acquisition of body-mind-spirit balance and military-related skills related to militarism. On the other hand, although the approaches regarding citizenship education in Tedrîsat Mecmûası 2018 Social Studies Curriculum and 2018 Human Rights, Citizenship and Democracy curriculum have passed over a century, there are still similarities in issues such as the transfer of cultural and historical heritage, teaching rights and responsibilities and culture of living together.