Lise öğrencileri arasında gözlenen riskli davranışların psikolojik danışma ve rehberlik lisans program içerikleri ve psikolojik danışman yeterlikleri bağlamında incelenmesi

Abstract

Madde kullanma, obezite, akran istismarı, okul terki ve benzeri davranışlar insan sağlığı ve hayatı için önlenebilir zararlı sonuçlara yol açtıklarından riskli davranışlar kategorisinde değerlendirilir. Bu tür davranışların türleri giderek artmakta ve genç nüfusun önemli bir kesimini oluşturan lise öğrencileri arasında yaygın olarak gözlenmektedir. Bu tür davranışların önlenmesi, azaltılması, kontrol edilmesi ya da ortadan kaldırılması çok yönlü yaklaşımları ve iş birliklerini gerektirmektedir. Rehberlik hizmetleri bu yaklaşımların temel alanlarından birini teşkil ederken, psikolojik danışman da iş birliğinin önemli taraflarından birini temsil etmektedir. Bu bağlamda psikolojik danışmanın riskli davranışlar konusundaki bilgi ve becerileri ile bunların kazandırıldığı Psikolojik Danışma ve Rehberlik (PDR) lisans programları önemli bir inceleme konusu haline gelmektedir. Psikolojik danışmanlarının riskli davranışlar konusundaki bilgi ve becerileri; bilişsel, duyuşsal ve devinimsel alanlar kapsamında değerlendirilir. PDR lisans programlarının riskli davranışlarla ilişkili ders türleri ve konu içerikleri yanında derslerdeki kazanım ve yeterlikler dikkate alınır. Bu çalışmanın temel amacı lise öğrencileri arasında gözlenen riskli davranışların psikolojik danışma ve rehberlik lisans program içerikleri ile psikolojik danışman yeterlikleri bağlamında incelenmesidir. Bu çalışma, nitel ve nicel araştırma modellerinin birlikte kullanıldığı karma bir araştırma desenine uygun olarak düzenlenmiştir. Araştırmanın anket ve mülakat işlemleri için iki farklı araştırma grubu oluşturulmuştur. Araştırma grubundaki psikolojik danışmanlar 12 ilde farklı lise türünde görev yapan psikolojik danışmandan (N1=566, N2=21) seçilmiştir. Çalışmada psikolojik danışman formu, doküman analiz formu ve yarı yapılandırılmış mülakat formu kullanılmıştır. Formlar araştırmacı deneyimi, uzman görüşü ve ilgili literatür bilgileri doğrultusunda hazırlanmıştır. Araştırmanın nicel verileri için tanımlayıcı istatistiksel işlemlere yer verilirken, nitel veriler için içerik ve doküman analizi teknikleri kullanılmıştır. Araştırmadan ortaya çıkan bulgular PDR lisans programındaki ders türü, sayısı ve içeriklerinin riskli davranışlarla ilgili bilgi ve beceri kazandırma konusunda yeterli olmadığını göstermektedir. Sınırlı düzeyde olsa da yer verilen riskli davranışlarla ilgili konuların PDR lisans programları arasında da farklılaştığı tespit edilmiştir. Bir PDR lisans programından mezun olup halen Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda görev yapan psikolojik danışmanların riskli davranışlar konusundaki bilgi ve becerilerinin de yetersiz olduğu gözlenmiştir. PDR programlarında riskli davranışlar konusunda kazandırılması hedeflenen bilgi ve beceriler ile uygulamada karşılaşılan sorunların çözümü için gereken bilgi ve beceriler arasında belirgin farklılıklar bulunduğu saptanmıştır. Psikolojik danışmanlarının mecburi olmadıkları sürece riskli davranışlar konusuyla alakalı faaliyetlere katılmada istekli olmadıkları görülmüştür. Psikolojik danışmanları tarafından riskli davranışlar konusunda yapılan faaliyetlerin tür, nitelik, öncelik ve yaygınlık bakımından okul türlerine bağlı olarak farklılık arz ettiği tespit edilmiştir. Güçlü bir literatür birikimi olmamakla birlikte araştırmadan ortaya çıkan bulguların önceki çalışmaların bulgularıyla önemli düzeyde örtüştüğü görülmüştür. Çalışmadan çıkan sonuç, riskli davranışlara etkili düzeyde müdahale etmek bakımından mevcut PDR lisans programlarının içerik ve kazanımlar bakımından sınırlı kaldığını, bu hizmeti sunan psikolojik danışmanların da bilgi ve beceriler bakımından yetersiz kaldığını göstermektedir. Bu bağlamda lisans programlarının ders türü, sayısı ve içerikleri bakımından gözden geçirilmesi ve psikolojik danışmanlara bilgi ve beceri kazandırmaya dönük uygulamalara yer verilmesi önerilmektedir. Araştırmacılar için de disiplinler arası, daha çok sayıda değişkeni içeren boylamsal çalışmaların yapılması önerilmektedir.Anahtar Kelimeler: Riskli Davranışlar, PDR Lisans Programları, Psikolojik Danışman Yeterlikleri

Substance abuse, obesity, bullying, school drop-out and much more behaviors are considered as risky behaviors because they might have detrimental consequences for individuals' mental and physical health. The incidence and prevalence of these type of observed risky behaviors have recently increased among youth population, especially high school students. The prevention, attenuation, and control of these risky behaviors requires a multifaceted approach and multidisciplinary collaborations. In fact, guidance and psychological counselling services have a key role in the prevention and amelioration of these problems and psychological counselors are key part of this collaboration process. Therefore, it is crucial to understand and document the professional knowledge of counselors on the risky behaviors and the content of guidance and psychological counselling undergraduate programs for this special subject area. Psychological counselors' skills and professional knowledge regarding the risky behaviors comprise several developmental areas (i.e., cognitive, emotional, psychomotor). The current study scrutinized guidance and psychological counseling program course content linked to risk behaviors and prospective gains and competencies that counselors might develop through their educational life. The goal of the current research is to investigate the risk behaviors among high school students in the context of graduate program course content and counselling competencies. In this respect, the researcher conducted a mixed method design in which qualitative and quantitative research models were used together to document and understand the subject matter in detail. Two different research groups were conveniently selected for the survey and interview. The sample of the current study comprised psychological counselors (N1= 566, N2=21) from different high schools in 12 different cities. The researcher used psychological counselling, document analysis, and semi-structured interview forms. Furthermore, the development of these instruments was based on researcher experience, expert opinion, relevant empirical and theoretical literature. For the data analysis, while the researcher conducted descriptive statistic for quantitative data, document and content analysis were carried out for qualitative data. The current research findings indicated that guidance and psychological counselling undergraduate program content and course type as well as quantity were not sufficient to develop counselor candidates' knowledge and skills regarding risky behaviors. In addition, although the course linked to risky behaviors were limited and were varied across undergraduate programs. Unfortunately, psychological counselors, who were participated in the study, in the Ministry of National Education reported that they have not had enough knowledge and necessary skills to help high school students to deal with risk behaviors in their educational life. The study results showed that there were significant differences between the knowledge and skills intended to be acquired in PDR programs on risky behavior and the knowledge and skills needed to solve the problems encountered in practice. Moreover, psychological counselors were not willing to participate in activities related to risky behavior unless they were mandatory. Another significant finding demonstrated that the activities carried out by psychological counselors regarding risky behaviors differ in depending on the type, quality, priority and prevalence of the school types.Although there is no strong accumulation of literature, the current research findings showed that there was significantly linked with the findings of previous studies. Together, existing guidance and psychological counselling undergraduate degree programs are limited in terms of content and attainment to provide effective response to risky behaviors, and that psychological counselors who provide this service are inadequate in terms of knowledge and skills. Therefore, the researcher suggests that undergraduate programs be reviewed in terms of course, type, number and content, and that psychological counselors be given training to gain knowledge and skills. It is also suggested for researchers to carry out longitudinal studies by focusing on interdisciplinary study areas.Keywords: Risky Behaviors, Guidance and Psychological Counselling Undergraduate Program, Psychological Counsellor Competencies