Mütekellimin usûlcülerine göre istisna

Abstract

Fıkıh ve usûl kelimelerinden müteşekkil olan fıkıh usûlü terkibi, şer'î tafsîlî delillerden hareketle şer'î hükümlere ulaşmak için sistematik bir düzlemde icmalî deliller ortaya koymayı mümkün kılan bilimin adıdır. Nazarî hukuk olarak da ifade edilen fıkıh usûlüne dair yazılan eserler, İslâmî ilimlerin tedvin edildiği tarihe kadar uzanır. Fıkıh usûlü ilmi, müstakil bir çalışma alanı olduğu günden bu yana ona dair irili ufaklı pekçok eser yazılmış ve bugün hâlâ yazılmaya devam etmektedir. Bunlardan bazıları alana dair bütün konuları kısaca ihtiva ederken, özellikle akademik çevrede müstakil konu ve ıstılah merkezli çalışmalar tercih edilmektedir. Biz de bu çalışmamızda ikinci kısmı tercih ettik. Istılah merkezli çalışmalar arasında umum ifade eden lafızlar ve bunları tahsis etme metodları önemli oranda işlenmiştir. Ancak buna rağmen müstakil olarak ele alınmayı hakettiğini düşündüğümüz bazı terimler, hâlâ akademik düzeyde ele alınmamıştır. Bunlardan birisi, lisâniyât, kelam, mantık, fıkıh ve fıkıh usûlü gibi birçok ilim dalında yer edinmiş olan istisna terimidir. Bir fıkıh usûlü terimi olarak işleyeceğimiz istisnayı, hem literal hem de hükümlere yansıma tarafını mütekellimin usûl âlimlerinin penceresinden bakarak ele aldık. Çalışmamızda bütün yönleriyle ele aldığımız istisna kavramını mütekellimin usûl âlimleri açısından özetle şöyle tarif etmek mümkündür:Kaynağı itibariyle tek bir mütekellime dayanan, özel ve sınırlı sayıda lafızlara sahip olup, muttasıl olan, müstakil olmayan, müstesnanın müstesna minhu bütününden olmadığına delalet eden, şart, sıfat, gaye ve nâsih olmayan, umumi bir hükmü illa/ إلا ve benzeri edatlarla tahsis etmeye istisna denir.

Usul al-fıkh (jurisprudence) the name of science that consisted in two part fıkıh- juristic and usul – method. And this science aims to reveal judgements according the islamic law using islamic evidences, origins and sources. Books on jurisprudence belongs to very first centuries of İslam. For the being independent field of study, it has been written plenty of books in this field throughout history. And it is being continuing nowadays. Some of this books contain entire jurisprudence. And some contains most specific area. And we prefer the second part for this thesis.İn this books has been considered common conceptions about terminological works that expresses common senses and appropriation methods. But we think that it must been work on some common conceptions presently. And one of this is the term İstisna (exception) which is the most important part of lisaniyat, kelam(kalam) , mantık(logic) fıkıh (jurisprudence) . İn this thesis we tried to consider this term with its all sides especially literally and with the eyes of usul scholars. We can briefly explain this term according usul-al fıkh (jurisprudence) like this.Based on by the one source, containing especial and limited words, being contiguous and not being separate, the general thing from which the exception is made, that is, the antecedent (al-mustasna minhu) which is the part that generally precedes the particle illa/ إلا and like that.