Hatîb eş-Şirbînî`nin Muğni`l-Muhtâc adlı eserindeki küllî kâideler

Abstract

İslâm hukukunun önemli bir parçasını teşkil eden kavâid, müstakil bir ilim olarak fıkıh ilminin oluşumunu takip eden dönemde ortaya çıkmıştır. İlk asırlardan hicri IV. asra kadar çoğalan içtihat ve fetvalar fukahânın eliyle sistematize edilmeye çalışılmış, bu bağlamda fakihler, dağınık bir şekilde bulunan meseleleri belli asıl ve kurallar altında bir araya getirmeye çalışmışlardır. Bu çabaların sonucunda meydana gelen kavâid ilmi, İslâm hukukunun ruhunu ve mantığını yansıtması açısından büyük bir önemi haizdir. Ayrıca fıkıh meselelerinin daha kısa sürede kavranması ve bir sistem içinde bellenip zabdedilmesi açısından büyük bir kolaylık sağlamaktadır. Bu çalışmada X/XVI. yüzyıl Şâfiî âlimlerinden biri olan ve mezhep içerisinde önemli bir konumda bulunan Hatîb eş-Şirbînî'nin, yine mezhep içerisinde mutemed eserler arasında zikredilen Muğni'l-muhtâc adlı eseri bey' bölümünde tespit edilen fıkhî kâide ve dâbıtlar ışığında, kavâid ilmi bağlamında değerlendirilmeye çalışılmıştır.Çalışma, iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Şirbînî'nin hayatı, Muğni'l-muhtâc adlı eseri ve kavâid ilminin temel konuları hakkında malumat verilmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde ise Şirbînî'nin söz konusu eserinde, kâideleri kullanımı hakkında bilgi verildikten sonra bey' bahsinde tespit edilen kâidelerin Şâfiî kavâid ve furû' eserlerindeki yeri ve işlenişi hakkında bilgiler verilmiştir. Aynı şekilde dâbıtlar da tespit edilmeye çalışılmış ancak dâbıtlara sadece Şirbînî'nin zikrettiği bağlam çerçevesinde değinilmiştir. Kâidelerin yer yer zikredildiği eserde, kâideler kimi zaman tam ibareleri ile bazen bir kısmının zikredilmesi ile ele alınmış, bazı yerlerde ise kâideye işaret edilerek dolaylı yoldan kâidelere atıflarda bulunulmuştur. Bu şekilde kâidelere yer verilmesi dağınık meselerelerin bir bütünlük içinde anlaşılmasını ve zabdedilmesini kolaylaştırmıştır. Müellifin bazen kendinden önceki fukahânın yolunu izleyerek kâideleri aktarması, kimi zaman da kavâid alanında bazı yeni uygulamarda bulunması konuya olan vukûfiyetini ve otoritesini göstermesi açısından önemlidir.

Regulations which are important parts of Islam law appeared as a separate science at the period after jurisprudence scholarship appeared. Precedent and fetwas which increased from first centuries to IV century of the hegira, were tried to be systematized by jurisprudence scholars and within this context jurisprudence scholars tried to bring together issues which are dispersed under specific principal and rules. Regulation scholarship appearing as a result of these efforts, has an important role in which it reflects soul and logic of Islam law. Also, it enables jurisprudence issues to be understood in short time and to be grasped in a system.In this study, in the light of jurisprudence clauses and records in bey' chapter in it, Muğni'l-muhtâc, which is seen among reliable works in sect, of Hatîb eş-Şirbînî who is one of the Shafii scholars in X/XVI century and is very important in sect was tried to be evaluated within the context of regulation scholarship.Study has two chapters. In the first chapter, information was given about the life of Şirbînî, his work named Muğni'l-muhtâc and basic subjects of regulation scholarship. In the second chapter, after information was given about usage of clauses in said work of Şirbînî, information was given about the place and process of clauses which were detected in bey' article, in regulation and descendent works. In the same way, it is tried to detect records, however, records were talked about only within the context of sayings of Şirbînî. In the work which clauses are seen partly, sometimes clauses were handled with full inscription, sometimes with a part of inscription and sometimes clauses were referred indirectly by pointing out the clause. Handling the clauses like that made dispersed issues to be understood and grasped wholly. It is important in terms of showing his grasp and authority on the subject that writer sometimes cited clauses by following prior jurisprudence scholars and sometimes applied some new exercises on regulation field.