Ahmed el-Cezerî`nin dîvânı`nda nûr kavramının felsefî/tasavvufî temelleri

Abstract

Kur'an-ı Kerim'de Allah, yerin ve göğün nûru olarak tanımlanmaktadır. Bu durum nûrun başta tefsir olmak üzere felsefe ve tasavvuf disiplinlerinin ana kavramlarından biri olmasına neden olmuştur. Nûr kavramına atfedilen bu önemin en temel sebebi İslam düşüncesinde Allah'ın hem tek gerçek varlık olması hem de diğer tüm varlıkların varoluş nedeni olması itibariyle ontolojinin ve el-Âlim isminin tecellîsi olarak bilginin yani epistemolojinin kaynağı olmasındandır. Dolayısıyla nûr kavramının Allah'a nispetinden hareketle nûr, hem ontoloji hem de epistemolojiyi açıklayan bir kavram olarak kullanılmıştır. Bu bağlamda tezde genel olarak Ahmed el-Cezerî'nin (ö. 1640) bilinen tek eseri olan Divân'ı esas alınarak kullandığı nûr kavramının felsefî/tasavvufî temelleri incelenmeye çalışıldı. Cezerî'nin düşüncesi, nûr kavramını merkezine alan tasavvuf felsefesinin önemli simalarından olan Hallac-ı Mansur (ö. 922), Ebu Hâmid el-Gazzâlî (ö. 1111), İşrâkîlik ekolünün kurucusu olan Şihâbüddîn Sühreverdî (ö. 1191) ve Muhyiddîn İbnü'l-Arabî (ö. 1240) ile ilişkili olarak ele alındı. Hallac-ı Mansur'un Nûr-u Muhammedî'yi hem varoluşun hem de bilginin kaynağı yapan anlayışı, Gazzâlî'nin nûr tanımı ve yorumu, Sühreverdî'nin mutlak varlığı Nûru'l-Envâr olarak nitelemesi ve varlığın meydana gelişini ondan meydana gelen soyut bir nûr ile açıklayan yaklaşımları, İbnü'l-Arabî'nin varlığı açıklama tarzı ve ilahî isimler nazariyesi Cezerî'nin nûr kavramını kullanmasında etki eden temel unsurlardır. Bu şekilde Cezerî öncesi nûr kavramının hangi anlam düzeylerinde ve ne tür bağlamlarda kullanıldığı incelendikten sonra onun ontolojisi bağlamında nûr kavramının anlamı ve yeri sorgulandı. Bu bağlamda tezin ana sorusu olan `Nûr kavramı sadedinde Cezerî'nin İslam düşüncesi açısından konumu nedir` sorusuna cevap olarak onun İslam irfan geleneğinde İbnü'l-Arabî'nin kurucusu olduğu vahdet-i vücûd düşüncesinin takipçisi olduğu sonucuna varıldı.

In the Qur'an, Allah is defined as the light of the earth and the heavens. This has led to the fact that light is one of the main concepts of philosophy and mystic disciplines in patricular commentary. The most basic reason for this importance attributed to the concept of light is that Allah is both the only real being and the cause of existence of all other beings in the thought of Islam, and that, as manifestation of ontology and the name of the al-Âlim, is the source of knowledge, epistemology. Therefore, the concept of light is moved by Allah, has been used as a concept explaining both ontology and epistemology. In this context, it was tried to examine the philosophical / mystical basis of the notion of the light, which Ahmad al-Jazari's (d. 1640) uses on the basis of the Divan that is the only his known work. Jazari's thought was approached with regarded to, Mansur al-Hallaj (d. 922) who is the important alchemy of the philosophy of Sufism, Abu Hamid al-Ghazali (d. 1111), Shihab al-Din Suhrawardi (d. 1191) who was founder of the Islamic illuminationism and Muhyiddin Ibn al-Arabi (d. 1240). They are the basic elements that influence Jazari's to use the light concept such as Mansur al-Hallaj's understanding of making Nur-u Muhammadi as both a source of existence and a source of knowledge, the definition and interpretation of light by al-Ghazali, Suhrawardi's absolutism as Nûru'l-Anvar and his approach to explain the development of the existence with an abstract light coming from it and the style of Ibn al-Arabi's description of existence and his theology of divine names. In this way, after examining the concept of light context of the pre-Jazari term, then the meaning and place of the concept of light was questioned in the context of his ontology. In this context, in answer to the main question of thesis, `What is the position of Jazari in terms of Islamic thought in the concept of light?`, is that he was a follower of the idea of wahdat-i wujudd that it was founded by Ibn al-Arabi in the Islamic lore tradition.