Tâbiûn dönemi tefsiri ve Medineli müfessirler

Abstract

Bu çalışmada tâbiûn tefsiri ile Medineli müfessir tâbiûnun Kur'an yorumu incelenmiştir. Kur'an mesajının doğru anlaşılması için başta Hz. Peygamber'in tefsiri olmak üzere sahâbe ve tâbiûnun âyetleri nasıl anladıkları önem arz eder. Konu; Hz. Peygamber'in tedrisinden geçen ve nüzûl çağını bizzat müşahede eden sahâbenin ilmî mirasını muhafaza edip tevarüs ettikleri bu birikimi geliştirerek sonraki nesillere aktaran tâbiûn tefsirini ve Medineli tâbiûn müfessirlerin bu ilme katkılarını ortaya koyma amacını taşımaktadır. Günümüze ulaşmış senedi tam aktaran tefsir kaynaklarının tâbiûn görüşlerinden vazgeçememeleri bir kenera, aktardıkları rivayetlerin ekseriyetinin tâbiûndan gelmesi, onların, tefsir ilmi açısından vazgeçilmez olduklarını gözler önüne sermektedir. Sahih Kur'an yorumuna ulaşmada onlardan nakledilen ahbârın ve âyetleri tefsir ederken takip ettikleri metodun tayininin lüzûm ve önemi bu çalışmaya sevkeden en önemli etkenlerdendir.Üç ana bölümden oluşan bu çalışmanın ilk bölümünde; `tâbiûn` ve `tefsir` kelimelerinin lugavî ve ıstılahî anlamları açıklanarak genel hatlarıyla kavramsal çerçeve çizilmiş ve uzun semantik tahlillere girilmemiştir. Medine'nin siyasî, sosyal ve kültürel durumunun ele alındığı başlıklarda; Emevî yönetimi ve yönetimin, ulemâya karşı tutumu ile Medinelilerin bu tutuma karşı takındıkları tavır, siyasî ve itikadî oluşumların Medine sosyal ve ilmî hayatına tesiri, mevâlînin toplumsal konumu ve Medine ilim ortamındaki yeri ile başta Mescid-i Nebevî olmak üzere şehirdeki eğitim kurumları incelenmiştir. Hadis, fıkıh, siyer ve megāzî ilmi açısından Medine'nin durumu da temas edilen konulardandır.İkinci bölümde; tefsirin doğuşu ve tâbiûn tefsirinin özellikleri ile dönemin Mekke, Basra, Kûfe, Şam, Yemen, Mısır ve Horasan gibi ön plana çıkan ilim merkezleri ve buradaki meşhur müfessirler hakkında bilgi verilmiş ardından Medine'nin bu merkezler arasındaki yeri ele alınmıştır. Burada ekol yaklaşımlı tefsir tarihi okumaları ve bu okumalardaki yanlış bilgi ve sınıflandırmalar tashih edilerek `Mekke ekolü`, `Kûfe ekolü` ve `Medine ekolü` gibi isimlendirmeler yerine `ilim merkezleri` şeklinde bir başlıklandırma tercih edilmiştir. Yaklaşık bir buçuk asırlık zaman dilimini kapsayan tâbiûn dönemi ve bu zaman dilimindeki tüm ilim merkezlerinin ayrıntılı bir şekilde ele alınması tezin sınırlılığı açısından mümkün değildir. Tezde belirlenen hedef de Medine ilim merkezini tefsir ilmi açısından tüm yönleriyle değerlendirmeye çalışmaktır. Dolayısıyla diğer ilim merkezleri hakkında Medine'ye kıyasla özet bilgi aktarılmıştır. Bu bölümde, tefsir tarihine yönelik ekol eksenli kaleme alınmış eserlerde zikredilen muhaddid Medineli sahâbe ve tâbiûn isminden öte, tefsire katkısı olan daha birçok ismin olduğu vurgulanmış, Medinelilere atfedilen tefsir aleyhtarlığıyla ilgili rivayetler de kritik edilmiştir.Üçüncü bölüm ise Medineli müfessirler ve onların Kur'an yorumlarına ayrılmıştır. Bu bölümde, her bir müfessirin biyografisi sunulduktan sonra, tefsir rivayetleri; Hz. Peygamber'den ve sahâbeden aktardıkları ya da kendi re'yleri ile yorumladıkları, fıkhî ve lugavî özellikte olanları, ulûmü'l-Kur'an'a temas edenleri gibi açılardan tasnif edilerek değerlendirilmiştir. Çalışmada, Zeyd b. Eslem ve Muhammed b. Ka'b el-Kurazî en geniş yer verilen müfessirlerdir. Genellikle fıkhî yönüyle bilinen Urve b. Zübeyr ve Saîd b. Müseyyeb, hadisçiliği ile tanınan İbn Şihâb ez-Zührî, Şîa'nın on iki imam arasında saydığı Muhammed el-Bâkır, halife Ömer b. Abdilazîz ve Atâ b. Yesâr ile Nâfî' mevlâ İbn Ömer de müstakil başlık altında değerlendirilmiştir. Bu bölümde Amre bint Abdirrahman gibi Medineli kadın tâbiuna temas edildikten sonra, kıraatte meşhur Medineli tâbiûn zikredilerek bölüm tamamlanmıştır.Anahtar Kelimler: Tefsir, Kur'an, Tâbiûn, Medine, Zeyd b. Eslem, Muhammed b. Ka'b el-Kurazî

In this study, tābi'ūn's tafsīr and Qur'an interpretation of the mufassir tābi'ūn from Medina was examined. For the correct understanding of the Qur'an message, it is important to consider especially how the prophet interpreted the Qur'an and how the sahāba and tābi'ūn understand the verses. The topic is mainly based on examining tafsīr of tābi'ūn which transfers sahāba's accumulation that they inherited to the next generations while preserving the scientific heritage of the sahāba, who were educated by the Prophet and witnessed the revelation period. Besides that it is aimed to reveal the contributions of the mufassir tābi'ūn of Medina in this science. The fact that the tafsīr sources transferred sanad fully that have reached the present day can't underestimate the views from tābi'ūn and this situationreveals that they are indispensable in terms of the tafsīr science. The most important factor leading us to this study is the necessity and importance of determining the narrations conveyed from tābi'ūn and the method they follow while interpreting the verses for reaching the correct interpretation of Qur'an.In the first part of this study, which consists of three main sections; without long semantic analyzes by explaining the lexical and term meanings of the words `tābi'ūn` and `tafsīr`, a conceptual framework was drawn in general. In the topics that deal with the political, social and cultural situation of Medina; Umayyad administration and their attitude towards scholars, the attitude of the people of Medina against the administration were investigated. Also the effect of political and religious formations on the social and scientific life of Medina; with the social position of mawālī and its place in the science environment of Medina, and the educational institutions in this city, especially Masjid al-Nabawī, were examined. Hadith, fiqh, sīra and maghāzī sciences in Medina were mentioned.In the second part, information about the birth of the tafsīr science, the features of tābi'ūn tafsīr and the prominent science centers such as Mecca, Basra, Kūfa, Damascus, Yemen, Egypt and Khorasan with the famous scholars in this area were given. Also the place of Medina was discussed. Here, the `science centers` as outline form was preferred instead of the names such as `Mecca school`, `Kūfa school` and `Medina school` by revising the tafsīr history readings with the school approach and the wrong information and classifications in these readings. It is not possible to consider that covers the tābi'ūn period of approximately one and a half centuries, and all the science centers in this timeframe in detail in terms of the limitation of the thesis. The purpose determined in the thesis is to evaluate the Medina science center in terms of tafsīr science in all aspects. Therefore, summary information has been provided about other science centers compared to Medina. In this section, many names that have contributed to tafsīr, other than the sahāba and tābi'ūn of Medina, which are mentioned in the books of tafsīr on the clasification of school, were emphasized and the narrations related to the anti-tafsīr attributed to the scholars of Medina were also analyzed.The third parthas included information about the sahābas of Medina and their interpretations of the Qur'an. In this part, after giving the biography of each mufassir, tafsīr narrations has been classified and evaluatedsuch as; `conveyed from the Prophet and the sahāba` or `interpreted with their own opinion`, `prominent with characteristics of fiqh and lexical`, `contacted the 'ulūm al-Qur'an`. In the study, Zayd b. Aslam and Muhammad b. Ka'b al-Kurazī are the most widely mentioned mufassirs. 'Urwa b. al-Zubayr and Sa'īd b. al-Musayyab, who are generally known for their fiqh aspects, Ibn Shihāb al-Zuhrī, who is known for his hadith aspect, and Muhammad al-Bākır, who is counted among the twelve imams by Shia, caliph 'Umar b. 'Abd al-'Azīz and 'Atā' b. Yasār and Nāfī' mawlā Ibn 'Umar, were also evaluated under a separate title. In this section, after mentioning the woman tābi'ūn of Medina like 'Amra bint 'Abd al-Rahmān, the section was completed by mentioning the famous tābi'ūn of Medina in the kirā'a.Keywords: Tafsīr, Qur'an, Tābi'ūn, Medina, Zayd b. Aslam, Muhammad b. Ka'b al-Kurazī