Osmanlı`dan Cumhuriyet`e kelâm ilminde yenilenme girişimleri

Abstract

XIX. asırda İslam dünyasının diğer bölgeleri gibi Osmanlı'da da kelâm ilminin çağın ihtiyaçlarına cevap vermediği ortak bir kabuldür. Bu kanaat, medrese talebelerinden başlayarak şeyhülislama varıncaya kadar benimsenmektedir. Çünkü tarihsel birikimin mevcut siyasî, iktisadî, dinî sorunlara ve toplumun değişen taleplerine çözüm üretecek bir imkânı yoktur. Bundan dolayı kelâm ilminin çağın ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde yenilenmesine dair talep ve tartışmalar Mısır'da, Kazan'da, Hind Alt Kıtasında olduğu gibi Osmanlı'da da önemli bir yer tutmuştur. İşte bu çalışmada kelâmın yenilenmesine dair Osmanlı-İstanbul merkezli öne sürülen tartışmalar ve girişimler ele alınmıştır. Birinci bölümde yenilenmenin arka planı ve sebepleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde kelâmın yenilenmesine dair ortaya çıkan fikri yaklaşımlar ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise bu dönemde ele alınan konular ve telif edilen eserler değerlendirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Yeni İlm-i Kelâm, Kelâmî arayışlar, Materyalizm, Pozitivizm, Tekâmülcülük, Oryantalizm, İsbât-ı Vâcib, Reddiye

It is a common assumption that the Islamic theology/kalam did not respond to the needs of the age in the Ottomans, as well as in other parts of the Islamic world in the 19th century. Just as the sheikh al-Islam, the students of Madrasah adopt this opinion. Because, there is no possibility of historical accumulation of kalam to solve the existing political, economic, religious problems and changing demands of society. Therefore, the demands and discussions regarding the renovation of kalam to meet the needs of the age have taken an important place in the Ottoman Empire as well as in Egypt, Hind and Kazan. This study discusses the debates and attempts on the renovation of kalam based on Ottoman-Istanbul. The first part dwells on the background and reasons of renovation while the second part discusses the emerging intellectual approaches to the renovation of theology. Finally, the last part of the thesis evaluates the subjects in the context of articles and books written in this period.Keyworsds: New Science of Kalam, Theological quest, Materiaslism, Positivism, Evolutionism, Orientalism, Ithbat al-Wajib, Refutation