Dı kılamên evînî yên Dengbêjan de temaya jınê

Abstract

Folklor toplumun aynasıdır. Giyimden, beslenme biçimine, hayâl ve rüyalara kadar her şeyi gösteren bir aynadır. Tarihe ışık tutar ve onu bugüne taşır. Folklorun doğuşu toplumun doğuşuna paraleldir. O günden bugüne bu aynayı elinde tutanlar çoğunlukla kadınlardır. Kadınlar, folklorun hem üreticileri hem de icracılarıdır. Batılı aydınlar bunun farkına varır varmaz çalışmaya koyuldular. Kafkasya ve Avrupa'da yaşayan bir kısım Kürt aydınları da bu konuya ilgi duymuşlardır. Fakat bu konu ile ilgili olarak, özellikle Türkiye'de yaşayan Kürtler arasında bugüne kadar çok az çalışma yapıldı. Yapılan çalışmaların çoğu ise bilimsel analizden yoksun derlemeler biçiminde ortaya çıkmıştır. Bu çalışma, kadınların şarkılardaki konumunu akademik bir düzlemde ortaya çıkarmak amacıyla yapıldı.XIX. yüzyıldan sonra folklor, bir bilim dalı olarak kabul edildi ve folklor ile ilgili bilimsel çalışmalar yapılmaya başlandı. Bu çalışmalardan sonra, kadının folklorun merkezinde olduğu gün ışığına çıktı. Kadınlar, folkloru oluşturan ögelerin içinde en çok şarkılarla öne çıkmaktadır. İnsanı ilgilendiren her şey kadınlar sayesinde müziğe dönüştü, dengbêjlerin (ozan) de katkısıyla sözlü kültürün vazgeçilmez bir parçası haline geldi.Bu çalışmanın ilk bölümünde sözlü kültür, bellek ve folklor ilişkisi üzerinde duruldu. Folklor ile ilgili yapılan çalışmalardan hareketle çalışmanın teorik altyapısı oluşturuldu. Folklorun diğer bilimlerle ilişkisi kısaca işlendi. Kürdistan, Avrupa ve Kafkasya'da yaşayan kürtlerin yaptıkları folklor çalışmalarından örnekler verildi. Yabancı araştırmacı ve yazarların Kürt folkloru ile ilgili yaptıkları çalışmalara yer verildi.İkinci bölüm Kürt kadının statüsü ile ilgilidir. Bu bölümde, yerli ve yabancılara ait, yazılı ve sözlü kaynaklar ışığında Kürt kadının evdeki ve toplumdaki statüsü işlendi. Üçüncü bölümde Kürt müziğinin temel özellikleri, çeşitliliği ve isimlendirilmesiele alınıp şarkılardan yapılan bir kısım alıntılarla konuya açıklık getirildi.Kürt müziğinin şekillenmesinde kadının rolü önemlidir. Bu çerçevede kadının şarkılardaki konumu dördüncü bölümde incelenmeye çalışılmıştır. Burada erkeğin kadına bakışı ile kadının kendini ifade biçiminin şarkılardaki yansıması, mercek altına alındı. Kadının fiziki görünüşünün yanında, tanışma, evlilik, fedâkarlık, sitem, dua-beddua, kocadan duyulan memnuyetsizlik, kız kaçırma gibi olgular şarkılar çerçevesinde yorumlandı ve örneklerle desteklendi.Sonuç olarak, Kürt kadının dengbêj şarkılarındaki yeri, rolü, kadının gerçek yaşantısı ile şarkılardaki sunumu bu çalışma çerçevesinde tartışılmaya çalışıldı ve bazı sonuçlara ulaşıldı. Ekler kısmında ise, bu çalışmada yararlanılan şarkılardan on tanesi deşifre edilerek araştırmacıların bilgisine sunuldu.Anahtar sözcükler: Sözlü Kültür, Kürt Folkloru, Kürt müziği, Kürt Kadını, Dengbêj Şarkıları.

Folklore is the mirror of the society. It reflects many things belong to the society such as from clothes to diet and dreams. It sheds light on the history and brings it into the present. Origin of the folklore is parallel to origin of the society. From the beginning the main actors who have carried and brought this mirror into today are mainly women. Women are both producer and performer of the folklore. Altough Western intellectuals noticed its importance earlier and made some studies on it there are limited academic studies about this topic among Kurdish society and most of those studies came out as studies lack of scientific analysis. This study has been made to bring out women?s presentation of the songs in an academic platform.After the XIX century, folklore was accepted as a scientific field and scientific studies have been started to made. After this studies it was proved again that women are in the center of the folklore. Women become prominent especially with the songs among the other constituents of the folklore. Everything concerned humankind was transformed into music in virtue of women and with the contribution of the dengbêjs (ozan) it became an indispensable part of the culture.In the first part of this study, relationship between folklore, culture and memory is emphasized. Theorical background of the study was formed considering the studies had been made about folklore. The relationship between folklore and other scientific fields was emphasized briefly. Examples were given among the folklore studies made by the Kurdish people living in Kurdistan, Europe and Caucasia. Also the studies which were made by the foreigner researchers and authors have been mentioned.Second part is about the status of the Kurdish women. In this part, status of Kurdish women at home and in society was emphasized in the light of oral and written studies belong to local and foreigner researchers. In the third part, basic characteristics, variety and entitling of the Kurdish music was emphasized through some quotations from the songs.The foundation of kurdish music was laid by women. The fourth part of this study mainly aimed at revealing the presentation of the Kurdish women in the songs. Reflection of the men?s viewpoint of women and women?s self expression manner in the songs put under the scope. Except from their physical appereance, phenomenons such as meetings, marriages, reprovals, prayers-curses and abduction events were interpreted in the frame of songs and supported by examples.Consequently, Kurdish women?s place in the dengbêj songs, women?s real life and their presentation in the songs were tried to be discussed in this study and some suggestions were made. In the appendix part, ten of the songs among which were benefited for the study were given with their lyrics.Keywords: Oral Culture, Kurdish Folklore, Kurdish Music, Kurdish Women, Dengbêj Songs.