Leyla û Mecnûna Sewadî (metin-şirove)

Abstract

Leyla ile Mecnun hikayesi, bir çok kişi tarafından manzum şekilde yazıya geçirilen ve dünyanın çok bilinen hikayelerindendir.Aslı Arapça olan bu hikaye daha sonra diğer milletler arasında da yayılmıştır.Bu hikaye ilk önce Nizami-i Gencevi (535-607/612 H. = 1141- 1211/1216 m.) tarafından Farsça olarak 4000'den fazla beyit halinde ve mesnevi tarzında yazılmış daha sonra da bir çok Fars, Türk, Kürt ve Urdu şair tarafından kendi dillerinde yine mesnevi tarzında yazılmıştır.Bu hikaye yine İngilizce, Almanca ve Rusça başta olmak üzere bir çok dilde tekrar yazılmış veya çevrilmiş ve böylece bir dünya hikayesi halen gelmiştir.Hikayeyi kendi dilinde yazan herkes yeni konular, bölümler veya sayfalar eklemiş ya da çıkarmıştır.Kısaca belirtmek gerekirse herkes bir yere kadar bu hikayeyi kendi kültürüne yaklaştırmıştır.Bu hikayenin özeti Arapça aslına göre şöyledir: `Leyla ve Kays adındaki iki genç hayvan otlatırken birbirlerine aşık olmuş ve canı gönülden birbirlerine bağlanmışlar.Fakat kızın ailesi onu Kays'a vermezler ve zorla kızın istemediği biriyle onu evlendirirler.Kays aşkından deli divane olur ve perişan bir halde çöllere düşer.Bunun üzerine mecnun, yani deli divane olarak adlandırılır.O da çölde yabani ve yırtıcı hayvanlarla yaşamaya başlar ve adı Mecnun olur.Leyla da kocasının kendisine yaklaşmasına izin vermez ve Mecnuna aşık ve sadık kalır.Daha sonra Leyla, Mecnun'un yokluğuna daha fazla dayanamaz ve hastalanarak ölür.Mecnun da Leyla'nın ölümü üzerine onun kabrine geliri ve ağlayarak Leyla'nın mezarı üzerinde can verir.Mecnun da Leyla'nın mezarına defnedilir ve iki aşık mezarda birbirlerine kavuşurlar...`Bu hikayenin özü idi.Fakat bu hikaye Kürt asıllı olan ve şiirlerini Farsça yazan Nizami-i Gencevi tarafından tertipli ve uygun bir şekilde süslenmiş ve şiir bilgisiyle bu sade ve süssüz hikayeye sanat hırkası giydirmiş ve böylece onu bir dünya hikayesi seviyesine çıkarmıştır.Nizami'den sonra onlarca kişi yorumlar ve yeniden yaratımlar yoluyla bu hikaye üzerine denemeler yapmış ve sonunda bu hikayeden onlarca yeni eser ortaya çıkmıştır.Bu kişilerden biri de Kürt şair Sewadî'dır.9Bu çalışmamızda, ben öncelikle hikayenin tarihi, her iki kahramanın gerçek varlığı üzerine araştırma yaptım ve uzmanların konu hakkındaki görüşlerini karşılaştırdım. Daha sonra bu çalışmamızın asıl konusunu teşkil eden Sewadî'nin Leyla ile Mecnun'u üzerine incelemede bulundum. Araştırmalar sonucunda ortaya çıktı ki Sewadî kendi eserini Farsça olarak yazılmış üç tane başka Leyla ile Mecnun'dan yararlanarak ortaya çıkarmıştır.Adı geçen üç eser de Farsça yazan bu şairlere aittirler: Nizami-i Gencevi, Mektebi-i Şirazi ve Hatif-i Hercerdi-i Cami.Bu üç şair hakkında gerekli bilgiler sunulmuş ve Sewadî'nin Leyla ile Mecnun'u bu üç şairinin Leyla ile Mecnun'larıyla karşılaştırılmıştır.Ortak ve ayrı olan yönleri ortaya çıkarılmıştır.Ve karşılaştırmaların bir tablosu da sunulmuştur.Sewadî'nin adı, mahlası ve elimize ulaşan eserleri üzerine araştırma yaptım ve elimden geldiğince tanıtmaya çalıştım. Aynı şekilde Sewadî'nin Leyla ile Mecnun'unu analiz ettim. Bu araştırmalar ve Sewadî'nin tanıtılmasında sonra, bu çalışmamızın aslını oluşturan Sewadî'nin Leyla ile Mecnun'unun elyazması ve baskıları tanıtılmıştır.Daha sonra da Sewadî'nin Leyla ile Mecnun'unun metninin transkripsiyonu gerçekleştirildi ve transkripsiyon var olan beş nüsha ile birlikte edisyon-kritik yöntemiyle karşılaştırılıp düzeltildi. Önce mesnevideki her beyit bütün nüshalarla karşılaştırılmış, sonra da en düzgün olan beyit seçilmiş ve diğer nüshalarla farklılıkları ortaya konulmuştur.Bundan sonra düzeltilmiş olan Leyla ile Mecnun metni tarafımdan tevil edilip yorumlanmıştır.Yorum ve tevil bölümünde, hikaye metninde yer alan zor kelimeler Arapça, Farsça ve Kürtçe muteber sözlükler ışığında açıklanmış ve konuya göre bazı yerlerde açık ve anlaşılır bir şekilde yorumlanmışlardır.Ekler bölümünde Sewadî'nin Leyla ile Mecnun'unNûrullah Godişkî metni ve diğer elyazmalarının bazı sayfalarının fotokopisi örnek olarak yer almaktadır.

The story of Layla and Majnun is one of the most famous stories of the world that was written as a prose poem by many writers. This story is in essence an Arabic story that spread among other nations. At first Nizamiyê Genceyî(535- 607/612 H. = 1141- 1211/1216 AD.) fictionalized this story as masnavi with more than 4000 couplets; and tens of Farsi, Turk, Kurd and Urdu poets fictionalized this story into couplets in their languages. The story was rewritten and translated into many languages such as English, German and Russian and became an international poem.Each of those who fictionalized this story again, added some new subjects, parts and volumes or removed some subjects, parts and volumes. In short everyone caused the story to become closer to their own culture.The summary of the story according to its basic form in Arabic is such as this: ''A young boy and girl called Qeys and Layla who are feeding animals fall in love with each other and love each other deeply. But Layla's family don't let her mary the boy and they mary the girl with another man forcibly rather than by her own will. The boy who loves Layla goes wild because of love and runs into the mountains all alone. People call him as Majnun which means madness. He stays in nature and lives with wild, reptile and flying monsters and his name becomes Majnun from then on. The girl doesn't let her husband touch her and stays in love with Majnun. In the absence of Majnun, Layla complains and whimpers so much that she becomes ill and dies. After learning about Layla's death Majnun visits her grave and cries and whimpers so much that he dies too. People come and put his corpse into Layla's grave and cover the lovers with soil...''This is the essence of the story.However this story is narrated with a proper and literary style by Nizamiyê Genceyîwho is a Farsi writer but of origin Kurdish. And Nizami ornamentthis simple story with the literature and art and makes it a famous, international poem. After him tens of people, one of whom is the Kurdish poet Sewadi, try to fictionalize again and reproduce this story and tens of new works are produced from this story.11I researched on the story in terms of its history and the reality of the existence of its two protagonists and compared the thoughts and ideas of the experts about this issue. After that I researched on the Layla and Majnun of Sewadi which is the subject of my thesis. As a result of my research I found out that Sewadi created his Layla and Majnun under the influence of three Layla and Majnun stories that were in Farsi. The three Layla and Majnun stories are by three Farsi poets : Nizamiyê Gemcewî, Mektebiyê Shîrazî and Hatifiye Khercediyê Camî.Required information on these poets are given and Layla and Majnun of Sewadi is compared with these three works. The common points and differences of them are determined. Moreover a table of the comparison is drawn.I researched on Sewadi's name, pen name and autobiography and also on his works that we could reach and I tried to give information about him as far as posible.Furthermore, I analyzed Sewadi's Layla and Majnun. After this research and introducing Sewadi; the copies of manuscripts and editions of Sewadi's Layla and Majnun, which are the essence of this work, were introduced.After that, the text of Sewadi's Layla and Majnun is transcribed and five copies are compared and corected with the style of edition-critic. Then each couplets of the Masnavi is compared with all copies and then the most corect couplet is choosen and the difference of the copies is given in footnotes.After this work I explained and interpreted the text of Layla and Majnun which was corected.In the part of explaining and interpreting, all difficult words of the text of the story are found from creditable Arabic, Persian and Kurdish dictionaries and are interpreted according to the subject in each volume in a part or some parts with a simple and fluent prose. In the end, the text of Sewadi's Layla and Majnun , manuscript ofNûrullah Godişkî together with a copy of a few pages from the text of the other manuscripts are added.