Teza Lîsansa Bilind Tesrîfa teremaxî

Abstract

Van‟ın Bahçesaray (Muks) ilçesine bağlı Yaylakonak (Teremax) köyündedünyaya gelen Eliyê Teremaxî, 16-17. Yüzyıllarda yaşamış bir kürt medrese bilginidir.Teremaxî Kürt dili tarihinde ilk defa Arapça gramerini Kurmanci Kurtçesiyle kalemealmıştır. Teremaxi eserinde Kurmanci Kurtçesi gramerine de özel bir yer ayırmış, bununyanı sıra Arapça, Farsça ve Kurmanci Kürtçesi gramerlerini karşılaştırmıştır. Çünkü Odilbilimci olarak Kurmanci Kürtçesiyle Arapça ve Kurmanci Kürtçesi gramerleri hakkındanesir olarak kürtçe eser yazan ilk kişidir.Tesrifa Teremaxî'nın ilk elyazmasi 1850‟li yıllarında Hakkari‟de bir mollanınyanında bulunmuş olup, Mela Mahmûdê Bazîdî onun bir örneğini kaydetmiş ve Kürtmedreseleri ile eserin yazarı hakkında bir önsöz eklemiştır. Rusyanın Erzurm konsolosu A.Jaba eseri Leningrad (Petersburg)‟ta bulunan Sovyet Bilimler Akedemisi arşivinegöndermiş olup,eser günümüze kadar burada muhafaza altında bulunmaktadır. MarûfXeznedar da el yazmayı oradan alarak 1971'de Bağdat'ta, bir önsözle birlikte yayınlamıştır.Eser bir giriş ile 31 bölümden oluşmuş olup medrese mensuplarından Arapçayayeni başlayacaklar için hazırlanmış. Tesrifa Teremaxî‟nin transkripsiyonu ve diliningünümüz konuşma diline adapte edilmesiyle şive, dil gramer açısından incelenmesi,Kurmanci Kürtçesi çalışmaları için önemli bir dayanak olmuştur. Tesrîf tarîhselboyutlarıyla, Kürdistan medreseleri müfredatı içerisindeki ders kitaplari arasında önemli biryer edinmiştir.Anahtar Kelimeler: Eliyê Teremaxî, Serf-Tesrîf, Mela Mahmûdê Bazîdî,medrese, A. Jaba.

Eliyê Teremaxî was born in the village Teremax near Mukus, Van and he lived inturn of the 16th and 17th century. He is the first person who wrote of Arabic grammar inKurmanji Kurdish. In his book Teremaxî detached a section for grammar of KurmanjiKurdish as well as he compared the grammars of Arabic and Kurmanji Kurdish. Therefore,he is considered as the first Kurdish linguistic who wrote of the Arabic and KurmanjiKurdish grammars in Kurmanji Kurdish.The manuscr pt of Conjugat on by Teremaxî was d scovered by an mam n Hakkarn 1850. Mela Mahmûdê Bazîdî made a copy of t and wrote a prologue about Kurd shmadrasahs and the author. A. Jaba, the Russian Consul of Erzurum, sent a copy of the workto the Soviet Academy of Sciences in Leningrad. Marûf Xeznedar obtained it from thereand published it with a prologue in Baghdad in 1971.The work, which consists of one introduction and 31 sections, was prepared for the newstudents of madrasahs to learn Arabic. The subject of this thesis has been in an interestingposition in terms of characteristics of tradition of madrasahs in general and of Kurdishmadrasahs. Conjugation by Teremaxî has been transcribed and updated as well as analyzedin terms of style, language and grammar in order to constitute a crucial support for themodern studies on Kurmanji Kurdish. With regards to its historical features, TheConjugation has had an important position among the textbooks of curriculum ofmadrasahs in Kurdistan.Key words: El yê Teremaxî, Arab c conjunct on, Mela Mahmûdê Bazîdî, madrasah, A.Jaba.