Fonemên Kurdî yên Kurdzan û gerokên ewrûpî û Amerîkî (1787-1887)

Abstract

ÖZETBu çalışmada kürdolojinin ilk yüzyılındaki (1787-1887) Avrupalı ve Amerikalı, Maurizio Garzoni, Peter Simon Pallas, Giuseppe Campanile, Îlya Nîkolayevîç Berezîn), Peter Lerch, Aleksander Borejko Chodzko, Alexandre Auguste Jaba, Samuel A. Rhea, Albert Houtum-Schindler, Eugen Prym, Albert Socin adlı kürdologların Kürtçe yazımında kullandıkları fonemleri bulacaksınız. Bu kürdologlar eserlerineki Kürtçe kelime ve cümleleri doğru yazmak için Latin ve Kril alfabelerini Kürtçeye uyarlamışlar. Bunların bazıları Latin harfleriyla yaptıkları transkripsiyonda Arap harfli Fars alfabesini esas almışlar. Bazıları Latin harfleriyle Kürtçe yazarken Arap harfli Kürt alfabesini esas almışlar. Ancak bu alfabelerdeki harflerle yetinmemişler. Kürtçenin tüm fonemlerini yazımda göstermek içi ellerinden geleni yapmışlar. Sonra aynı yüzyıl içinde eserlerinde Kürtçeye yer verer Avrupalı ve Amerikalı seyyahları Kürtçe yazımında kürdologlardan farklarını görüyoruz. Seyyahlar çoğunlukla kendi ana dillerinin fonemleriyle Kürtçe yazmışlar, çok azı Kürtçe yazımı için ayrı fonemler yaratma gereği duymuşlar. Kürdolojinin ilk yüzyılında eserlerinde Kürtçeye yer veren başlıca seyyahlar şunlardır: Johann Anton Güldenstädt, Julius Heinrich Klaproth, Claudius James Rich, Karl Heinrich Emil Ludwig Koch, Austin Henry Layard û Moritz Wagner. Sonuç olarak yukarıdaki kürdolog ve seyyahları Kürtçe fonemleri üzerine detaylı analizler yapiyoruz. Anahtar Kelimeler: Kürtçe, Kürdolog, Seyyah, Alfabe, Fonen, Sessiz Harfler, Kurdî, Sesli Harfler.

VIIABSTRACTIn this thesis we study you will find the main European and Americanphilologists (kurdologists) who had written in Kurdish language and its dialects usinga lot of different letters of Roman, Cyrillic and linguistic alphabets in the firstcentury of kurdology, from 1787 to 1887. These philologists were Maurizio Garzoni,Peter Simon Pallas, Giuseppe Campanile, Ilya Nikolaevich Berezin, Peter Lerch,Aleksander Borejko Chodzko, Alexandre Auguste Jaba, Samuel A. Rhea, AlbertHoutum-Schindler, Eugen Prym, Albert Socin. They had created several specialphonemes to write Kurdish voices. They had adapted Roman alphabet, Cyrillicalphabet and linguistic alphabet (standard phonetic alphabet) to write Kurdish wordsand sentences in their books or articles. Some of them had used an alphabet oftranscription based on Perso-Arabic abjad. Some of them had preferred an alphabetof transcription based on Kurdo-Arabic abjad. Then we study the European andAmerican travellers of the same century, from 1787 to 1887, and their maindifference from European and American philologists about writing Kurdishphonemes: they had usually written their Kurdish words or sentences using theirmother tongues' phonemes; they had rarely created some phonemes to write inKurdish. These travellers were Johann Anton Güldenstädt, Julius Heinrich Klaproth,Claudius James Rich, Karl Heinrich Emil Ludwig Koch, Austin Henry Layard andMoritz Wagner. In conclusion we make detailed analyses about the mentionedphilologists and travellers' Kurdish phonemes.Key wordsKurdish, Kurdologist, Traveller, Alphabet, Phoneme, Consonant, Vowel