Dîwana mela sîraceddînê xelîlî (Gulcivîn)-metn û lêkolîn-

Abstract

ÖZETMOLLA SÎRACEDDÎNÊ XELÎLÎ DĠVANIMETĠN VE ĠNCELEMENezir GümüĢMela Sîraceddînê Xelîlî, 1930 yılında dünyaya gelmiş ve 1983‟te hayata gözlerini yummuştur. Bu yıllarda, Klasik Kürt Edebiyatı duraklama dönemine girmişti. Aslında Klasik Edebiyatın birçok temsilcisi bu alanda değerli ürünler vermeye devam ediyordu; ama siyasi ve sosyal şartlar Kürt Edebiyatının ilerlemesini yavaşlatmaya hatta durdurmaya başlamıştı. Mela Sîraceddînê Xelîlî; bu dönemde eser veren Cegerxwîn, Seyîd Eliyê Findikî ve Seydayê Tîrêj gibi şairlerle Klasik Kürt Edebiyatını ayakta tutuyor ve ortaya koyduğu eserlerle adeta Klasik Şiire yeniden hayat veriyordu. Çünkü artık bu edebiyatı besleyecek önemli bir ilim ve kültür merkezi kalmamıştı.Mela Sîraceddînê Xelîlî divanı (Gulcivîn) inceleme ve metin ve adlı bu çalışmamız, üç bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde, genel hatlarıyla şairin hayatı üzerinde durularak eserleri tanıtılmış, edebi kişiliği ve şiirlerinde kullandığı dil üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, divan, şekil bakımından etraflıca incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise tenkitli divan metni yer almıştır.Divan metninin transkripsiyonunda, Kürt Alfabesinde karşılığı olmayan Arap harfleri için, uluslararası transkripsiyon harfleri kullanılmıştır. Mela Sîraceddînê Xelîlî, yaşadığı döneme göre edebi değeri yüksek bir divan ortaya koymuştur. Şiirlerinde aruz vezninin birçok kalıbını başarıyla kullanmıştır. Şiirlerindeki aruz kusurları yok denecek kadar azdır. Şiirlerinde sade ve anlaşılır bir dil kullanmıştır. Şiirlerinde ses uyumu ve ahenk üst seviyededir. Divanında Arapça ve Farsça kelimelere çokça yer vermiştir; ama bu kelimeler genelde halk dilinde de kullanılan ve şiirin anlaşılmasına engel teşkil eden kelimeler değildir. Şair dildeki maharetini göstermek için divanında dört dilde de (Kürtçe, Arapça, Farsça ve Türkçe) mülemmalar yazmıştır. Elbette anadili olan Kürtçe yazılmış şiirler açık ara öndedir. Bunun dışında divanında az da olsa Kürtçe-Arapça, Kürtçe-Farsça, Kürtçe-Arapça-Farsça karışık yazdığı şiirler de vardır. Şiirlerden anladığımız kadarıyla iyi derecede Arapça ve Farsça bilmektedir. Ama Türkçe yazdığı iki şiirden, Türkçesinin çok zayıf kaldığını söyleyebiliriz.Anahtar KelimelerMela Sîraceddînê Xelîlî, Gulcivîn, Melayê Cizîrî, ġêx Muhemmed Nurullahê Cizîrî, ġêx Seyda, Loqmanê Hekîm, Cizîr ġêx BeĢîrê Xelîlî.

SUMMARYMULLAH SÎRACEDDÎNÊ XELÎLÎ'S DÎWANTEXT AND ANALYSINGNezir GümüĢMullah Sîraceddînê Xelîlî was born in 1930, and departed this life in 1983. In these years, Classical Kurdish Literature entered the period of stagnation. In fact, many representetive of Classical Literature were going on giving valuable product; but politicial and social condition started to slow down, even stop the improvement of Kurdish Literature. Mullah Sîraceddînê Xelîlî was keeping alive the Classical Kurdish Literature with the poets who produced works in this period like Cegerxwîn, Seyîd Eliyê Findikî and Seydayê Tîrêj; and was virtually giving life to clasicial poem with the words he produced. Because there weren‟t any important science and cultural centers left to maintain this literature.Our this work named divan, text and analysis of Mullah Sîraceddînê Xelîlî consists of three chapters. The first chapter lays emphasis on the life of the poet roughly and his works are introduced and also his literary personality and the language that he used in this poems. In the second chapter, diwan is examined in terms of structure thoroughly. And in the third chapter, there is a criticial diwan text.In the transcription of the diwan text, for the Arabic letters whose equivalence don‟t exist in Kurdish alphabet, international transcription letters were used. Mullah Sîraceddînê Xelîlî presented a diwan which had high literary value compared to the period in which he lived. He used many format of aruz prosody successfully in this poems. Aruz faults in his poems are almost nonexisting. He used plain and understandle language. Euphony and harmony are at a high level. He gave place to Arabic and Persian words quite often, but these words are the words which were used in the folk speech and didn‟t pose on osbtacle to understand the poem. The poet wrote poems in four languages (Kurdish, Arabic, Persian and Turkish) to show his talent in his diwan. Of course, Kurdish, which is his mother tongue, poems are well ahead. Apart from these, there are poems mixed Kurdish-Arabic, Kurdish-Persian, Kurdish-Arabic-Persian even if just a pinch. As for as we understand form the poems, he knew Arabic and Persian very well. But, we can say that his Turkish was weak when we look at his two Turkish poems.KeywordsMela Sîraceddînê Xelîlî, Gulcivîn, Melayê Cizîrî, ġêx Muhemmed Nurullahê Cizîrî, ġêx Seyda, Loqmanê Hekîm, Cizîr ġêx BeĢîrê Xelîlî.