Allium ilgazense Özhatay ın ekolojik, fenolojik ve morfolojik özellikleri

Abstract

Bu çalışmada, ilk defa 1983 yılında Ilgaz dağlarından toplanmış ve 1986 yılında bilim dünyasına tanıtılmış, lokal endemik, yabani bir geofit türü olan Allium ilgazense'nin, morfolojik, fenolojik ve ekolojik özellikleri belirlenmiş ve korunması ile ilgili önerilerde bulunulmuştur. Türün doğal olarak yetiştiği üç farklı lokalitede yapılan arazi çalışmaları sonucunda, A. ilgazense'nin polimorfik bir tür olduğu ve hemen tüm kantitatif karakterlerinde önemli varyasyonlar gösterdiği saptanmıştır. Pedisel boyu, lateral kuspların boyu, iç filamentlerin eni ve ovaryum eni karakterlerinin ekolojik koşullardan çok az etkilendiği, buna karşın, ölçülen diğer karakterlerin populasyonlar arasında bariz farklılıklar gösterdiği ortaya çıkmıştır. Elde edilen morfolojik verilere göre, A. ilgazense ile ona yakın türlerin (A. jubatum ve A. heldreichii) diagnostik karakterleri; çiçek rengi, iç ve dış periant segmentlerinin şekli ve tüy durumu, spata valvlerinin şekli, stamenlerinin periantı geçmesi ya da içinde kalması ve anterlerin rengi olarak belirlenmiştir. Yapılan fenoloji gözlemleri sonucu, çiçeklenme, meyvelenme ve tohum bağlama özelliklerinin, türün yayılış gösterdiği lokalitelerdeki, sıcaklık değişimlerinden orantılı bir şekilde etkilendiği saptanmıştır. Ayrıca A. ilgazense'nin doğal populasyonlarının korunabilmesi amacıyla, türe yönelik tehdit faktörleri belirlenmiş ve IUCN kriterleri açısından da değerlendirilerek, yeni bir tehlike kategorisi (EN, Endangered) önerilmiştir.

In this study, the ecological, phenological and morphological features of a local endemic species Allium ilgazense, which was collected for the first time in 1983 from the Ilgaz Mountains and introduced to science in 1986, were determined and the recommendations dealing with its conservation status were presented. The morphological results clearly indicated that A. ilgazense was a polymorphic species and showed distinct variations in almost all the quantitative characters. Also length of pedicels and lateral cusps, width of inner filaments and ovary were not affected by different ecological conditions, whereas the other measured characters showed significant differences among the populations. According to the results, the diagnostic characteristics of A. ilgazense and related species (A. jubatum and A. heldreichii) were specified as flower colour, indumentum and shape of inner and outer perianth segments, shape of spatha valves, exserted or inserted stamen and anther colour. Based on the phenological observations, flowering, fruiting and seed production features of the species were proportionally affected by the temperature changes in the localities where the species occurs. Moreover, in order to protect the natural populations of A. ilgazense, the thereat factors were determined. According to the IUCN criteria, a new threat category (EN, Endangered) was recommended for the species.