Tokokromanol ve sterol biyoaktif bileşenlerinin eş zamanlı tayinine yönelik kromatografik yöntemlerin geliştirilmesi ve tepki yüzey metodolojisi ile optimizasyonu

Abstract

Sunulan tez çalışması ile; yenilebilir yağlarda minör biyoaktif bileşenler olarak tanımlanan ve sağlık açısından önemli etkileri olduğu pek çok çalışma ile kanıtlanan tokokromanol ve sterol biyoaktif bileşenlerinin eş zamanlı tayinine yönelik, ters faz–kromatografi tekniği (RP–HPLC/DAD/FLD/ELSD) kullanılarak yeni analitik yöntemler geliştirilmiştir. Çalışmanın ilk aşamasında; tokokromanol (α–, β–, γ– ve δ–tokoferol) ve sterol (stigmasterol, kampesterol, β-sitosterol, ergosterol, lanosterol ve desmosterol) izomerlerinin kromatografik ayrımlarının iyileştirilmesi amacıyla önemli deneysel parametrelerin merkezi kompozit tasarım (CCD) ve tepki yüzey metodolojisi (TYM) uygulanarak optimizasyon çalışmaları yürütülmüştür. Önemli deneysel parametrelerin (hareketli faz kompozisyonu, akış hızı, kolon sıcaklığı, konsantrasyon) etkileri ve bu faktörlerin birbiriyle etkileşimleri detaylı olarak değerlendirilmiştir. Metanol:ultra saf su karışımı ile oluşturulan izokratik programda belirlenen optimum deneysel parametreler kullanılarak validasyon çalışmaları yürütülmüştür. Validasyon çalışmalarında oldukça yüksek hassasiyet ve seçicilikte tayin imkânı sağlayan sonuçlar elde edilmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında; valide edilen kromatografik yöntem kullanılarak, ülkemizde yaygın olarak tüketilen rafine yağların ve soğuk pres yağların biyoaktif bileşen içerikleri eş zamanlı olarak tayin edilmiştir. Soğuk pres yağ örneklerinin toplam tokoferol ve sterol içerikleri sırasıyla 291.31–959.02 mg.kg-1 yağ ve 409.71–1052.85 mg.kg-1 yağ aralığında tespit edilirken, rafine yağ örneklerinin toplam tokoferol ve sterol içerikleri sırayla 10.12–2361.77 mg.kg-1 yağ ve 100.66–4182.88 mg.kg-1 yağ aralığı şeklinde tespit edilmiştir.

In this thesis, the reversed–phase analytical methods (RP–HPLC/DAD/FLD/ELSD) have been developed for the simultaneous determination of tocochromanol and sterol bioactive components, which are defined as minor bioactive components in edible oils and proved to be important for health. In the first stage of the study, the optimization studies were conducted by applying central composite design (CCD) and response surface methodology (RSM) of important experimental parameters in order to improve the chromatographic separation of tocochromanol (α–, β–, γ– ve δ–tokoferol) and sterol (stigmasterol, campesterol, β-sitosterol, ergosterol, lanosterol ve desmosterol) isomers. The effects of important experimental parameters (mobile phase composition, flow rate, column temperature, concentration) and the interaction of these factors with each other were evaluated in detail. Validation studies were carried out using the optimum experimental parameters determined in the isocratic program created with methanol: ultra pure water mixture. In the validation studies, the results were obtained which allow determination with very high sensitivity and selectivity. In the second stage of the study, bioactive component contents of refined oils and cold press oils commonly consumed in our country were determined simultaneously using validated chromatographic method. The total tocopherol and sterol contents of cold press oil samples were determined between 291.31–959.02 mg.kg-1 oil and 409.71–1052.85 mg.kg-1 oil, respectively, while the total tocopherol and sterol contents of refined oil samples were 10.12–2361.77 mg.kg-1 oil and 100.66–4182.88 mg.kg-1 oil, respectively.