Nahçıvan yer adlarıyla Türkiye`deki yer adlarının dil özellikleri açısından karşılaştırılması

Abstract

Yer adları (toponimler) milletlerin sahip olduğu kültürel değerlerin en önemlilerindendir. Bir ülkenin yerleşme tarihi, boy ve etnik yapısı, geçmişine ait hayat tarzı ve zihniyet unsurlarının tümünün geleceğe taşınması yer adlarıyla mümkün olmaktadır.Bu çalışmada Adil Bağırov, tarafından kaleme alınan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin toponimler sisteminin tarihî ve dilsel açıdan araştırma konusu edildiği ?Adil Bağırov, Nahçıvan Toponimlerinin Lengüistik Özellikleri, Bakü, Elm, 2002? adlı eser doğrultusunda Nahçıvan yer adlarıyla Türkiye'deki yer adları oluşum yolları, semantik, etimolojik, fonetik, morfolojik ve sentaktik özellikler bakımından karşılaştırmalı olarak incelenerek çeşitli özellikler açısından benzerlik gösteren toponimlerin yanında eş toponimlerin de tespiti yapılmıştır. Böylelikle yer adı vermede etkili olan ortak Türk geleneğinin ortaya çıkarılması ve Türk dünyasının bir bütün olduğunun vurgulanması amaçlanmıştır. Bunun için ? Nahçıvan Toponimlerinin Dil Özellikleri? adlı eser Azeri Türkçesi'nden Türkiye Türkçesi'ne aktarılmıştır. Ardından eserde yapılan tasnif esas alınarak Türkiye'deki yer adları bu tasnife göre; oykonim, horonim, urbanonim, oronim ve dromonim olmak üzere gruplandırılmıştır. Türkiye'deki yer adlarının tespitinde ise İçişleri Bakanlığının ?Köylerimiz? adlı kitabı ve Harita Genel Komutanlığı'nın verilerinden yararlanılmıştır. Nahçıvan ve Türkiye'deki yer adlarının karşılaştırılması çalışmaları sonucunda Türk kavim adlarının Türkiye ve Nahçıvan topraklarında yaşadığı sonucu başta olmak üzere, adlandırmada birebir aynı kullanılan yer adlarının varlığı ve yer adlarıyla ilgili birçok ortak özelliğin bulunduğu, farklılıkların ise oldukça sınırlı olduğu tespit edilmiştir. Geçmişteki tarihî sürece, siyasî yönlendirmelere rağmen Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde Türkiye'dekiyle ortak ve paralel adların kullanılması aynı soydan gelen Türk topluluklarının, ortak Türk kültürünün bir sonucu olarak aynı adlandırma geleneğini kullanmalarıyla ilgilidir.Anahtar Kelimeler: Nahçıvan, Türkiye, yer adları, karşılaştırma, eş toponim, oykonim, horonim, urbanonim, oronim, dromonim.Işıl ÖZKAN

The toponyms are one of the most important cultural values possessed by the nations. The transfer to future of a settlement history of one country, its size and ethnic structure as well as all matters concerning their life styles and turn of minds is possible through the toponyms.In this research, has been performed the comparison of Nakhchivan toponyms which were analyzed in the line with the work named ?language characteristics of Nakhchivan toponyms? prepared by Adil Bağırov where the toponym system of the autonomous republic of Nakhchivan had been researched from the cultural and religious point with the Turkish toponyms from their evolution way, their semantic, etymologic, phonetic, morphological and syntactic characteristics and also has been determined couple toponyms in addition to the toponyms showing similarities in various characteristics. Hence it was aimed to bring to light the common Turkish tradition being active in giving toponym and to emphasize the integrity of the Turkish world. For that the work named ?Language characteristics of Nakhchivan Toponyms? has been translated from Azerbaijani Turkish to Turkish of Turkey. And next based on the classification made in the work, the toponyms found in Turkey have been classified in the following groups: village and town names, county names, district names, geographical names and traffic way names (such as roads, bridges, etc...). The work named ?Our Villages? prepared by the Ministry of Interior as well as the data procured by the General Command of Mapping have been used during the determination of toponyms in Turkey. In consequence of the comparison of Nakhchivan and Turkish toponyms it was determined first that Turkish tribe names had lived in Turkey and Nakhchivan lands, that there were exactly the same toponyms and lots of common characteristics between the toponyms, that the differences were quite few. Despite the historical process as well as political orientations in the past the use of common and parallel toponym in the autonomous republic of Nakhchivan and Turkey is relating to the use of same toponym custom of connate Turkish people as a result of a common Turkish culture.Key Words: Nakhchivan, Turkey, toponym, comparison, evolution way, couple toponym, village names, county names, district-street-avenue names, geographical names, traffic way-bridge names.Işıl ÖZKAN