Tunceli isyanı

Abstract

Tunceli İsyanı diye tabir edilen, 1937 Tenkil ve 1938 Tedip harekatıyla sonuçlanan olaylar üç aşamayı arz etmektedir. Birinci aşama bölge için hazırlanan raporlar, ikinci aşama askeri harekat ve son aşama da ıslaha yönelik önlemlerdir. Batı vilayetlerine yapılan nakiller ise ıslahın içinde yer alan bir husustur. İsyanın temelinde siyasi, iktisadi ve kültürel gerçekler vardır. Tunceli; feodalitenin, asayişsizliğin ve kültürel farklılığın tam manasıyla kendisini gösterdiği bir coğrafyadır. Askeri harekatın en önemli gerekçelerini oluşturan bu unsurlar, aynı zamanda otoritenin de reddi anlamını taşımaktadır. Özellikle Türkiye Cumhuriyeti?nin oluşturmaya çalıştığı Ulusal Birlik için farklılık taşıması ve geçmişten beri isyancıların sığınak noktası olması müdahale için zeminin de oluşmasına neden olmuştur. Yaşam şartlarının insanı ciddi şekilde zorladığı bu coğrafya iktisadi sıkıntıların kol gezdiği bir yerdir. İklimin ve yeryüzü şekillerinin tarım için pek elverişli olmadığı ve az da olsa tarımın feodalitenin güdümünde taksim edilmesi; yağma ve hayvan çalınma vakalarını tetiklemiştir. Bu asayişsizliğin ıslah olmamasındaki gerekçelerden bir tanesi de halkın merkezlerde toplu olarak yaşamamasıdır. Mezralarda ve köylerde yaşayan halk dağınık ve kontrol edilmesi güçtür.Hatay meselesi öncesinde ortaya çıkan harekat, Fransa ve İngiltere tarafından dikkatli bir şekilde takip olunmuş ve desteklenmiştir. Kürtçülük propagandası, İngiltere ve Fransa tarafından desteklenmiş, bağımsız bir Kürdistan kurulması için fikirsel bir lobi yapılmıştır. Kürdistan Teali Cemiyeti ve Hoybun Örgütü vasıtasıyla yapılan bu çalışmalar ise Türkiye Cumhuriyeti tarafından rapor edilmiş ve tedbirler alınmıştır.Ciddi bir askeri harekatın gerçekleştiği bölge, aşiret reislerinden, şeyh ve seyitten arındırılmıştır. Elebaşları idam edilmiş, çoğunun da batıya nakilleri yapılmıştır. Yaklaşık 10 yıl boyunca batı illerine ve ilçelerine nakilleri yapılanlar geri dönememiş ve dönüş ancak 1947?de 5098 sayılı kanunda yapılan değişikliklerle gerçekleşebilmiştir.

Tunceli Revolt happened in three phases which resulted with 1937 Banishment and 1938 Disciplinary Operations. İn the first phase reports were made for the region, second phase is military operation and last phase is precautions aimed at reforms. Settlement of the people living in Tunceli western cities is another case . Politicial economic and cultural realities play important role in the revolt.İn Tunceli feodality, insecurity and cultural differences aware dominant. These factors consisting the justification for the military operation also mean the refusual of the authority. Different characterstic of the refusual opposes to the National Vrity which in Turkish Republic wanted to establish region?s being shelter for rebels caused iraens for intervantion. Living conditions were very diffucult and there were many economics problems in the region. Climate and land forms were notavaliable for the farming and even if just a hint farming was under guidance of feodality. All these factors stimulated lloting and stealing of livestock. One of the reasons why insecutity cannot be solved is that majority of tthe people did not live in the centre collectively. İt was diffucult to take under control the people in avaible fields and villages.The operation before Hatay Problem was carefully followed and supported by England and France. Kurdishm propaganda was supported England , France and ideological pressure group was establihed to found an independent Kurdistan. The efforts made by Kurdistan Cemiyeti and organization were reported by Turkish Republic and necessary precautions were taken.After a serious militay operationn the region was cleaned from clan leaders, Sheik and Seyit. Revolt leaders were executed, and many people were sent to western cities. For about 10 years the people sent to western cities and disricts could not return and the return comes trues with 5098 number lam in 1947.