Artvin Hatila yöresindeki saf doğu ladini meşcerelerinde yükselti ve bakı etmenlerine göre ölü örtü ayrışması ve bazı toprak özelliklerinin değişiminin araştırılması

Abstract

Topoğrafya, Anamateryal, iklim, canlılar ve zamanla birlikte toprak oluşumunu etkileyen beş temel süreçten birisidir. Topoğrafyanın en önemli bileşenlerinden olan bakı ve yükselti mikroiklim ve toprak özellikleri yanında bitki türlerinin karışımında, çeşitliliğinde, alan verimliliğinde ve ölü örtü ayrışmasında önemli derecede etkiye sahiptir. Orman ağaçlarına zarar veren böceklerin zarar derecelerinin bakı ve yükseltiye bağlı olarak değişim gösterdiği de bilinmektedir. Burada sunulan çalışmamızda; (1) Artvin Hatilla yöresinde yayılış gösteren saf doğu ladininin meşcere ve toprak özellikleri üzerinde yükselti ve bakının etkisinin araştırılması, (2) doğu ladini meşçerelerine zarar veren kabuk böceğinin (Ips typographus) ölü örtü ayrışması üzerindeki etkisi ve bu etkinin bakı ve yükseltiye bağlı olarak değişim gösterip göstermediğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, Hatilla Vadisi Milli Parkı'nın iki farklı bakısında (kuzey ve güney bakılarda) ve Doğu Ladininin saf meşçere olarak yayılış gösterdiği bu bakıların alt (1700-1900m) ve üst (2000-2200 m) yükseltilerinde 3 farklı zarar düzeyinde deneme alanları alınmıştır. Bu üç farklı zarar düzeyine göre, [yani, (a) çok zarar görmüş, (b) az zarar görmüş ve (c) zarar görmemiş (kontrol)] seçilmiş deneme alanlarında, her bir zarar düzeyi için 3 tekrarlı, 20x20 m genişliğinde deneme parseli alınmıştır. Her bir parselin meşçere özellikleri (meşcere yaşı, çapı, boyu, sıklığı, göğüs yüzeyi vb) ve toprak özellikleri (0-15 cm, 15-35 cm ve 35-65 cm) belirlenmiştir. Her bir böcek zarar düzeyindeki parsellerden alınan ibreler kullanılarak ölü örtü ayrışma deneyi farklı iki bakı ve her bir bakının iki farklı yükseltisine bırakılarak, ayrışma seyirleri bir yıl süreyle izlenmiştir. Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, güney bakı, üst yükseltiler ve böceğin zarar verdiği meşcerelerin toprak özellikleri bakımından daha fakir olduğu ve bu fakir alanlar üzerinde gelişen ağaçların yaşı, çift kabuk kalınlığı, göğüs yüzeyi, sıklığı gibi meşcere özellikleri daha yüksek olarak belirlenmiştir. Ayrışma bakımından ise ölü örtü ayrışması böceklerin zarar verdiği meşçerelerde, kuzey bakılarda ve her iki bakının alt yükseltilerinde daha hızlı olduğu saptanmıştır. Doğu ladininin saf olarak yayılış gösterdiği alanların üst yükseltilerinin ve güney bakılarının toprak özelliklerinin (özellikle besin elementleri, organik madde) daha fakir, meşcere özelliklerinin (yaş, çap, sıklık vb) ise daha yüksek olmasının böceklerin verdiği zarar şiddetini arttıran en önemli faktörler olduğu sonucuna varılmıştır.Anahtar Kelimeler: Doğu ladini (Picea orientalis), İps thypographus, bakı, yükselti, toprak özellikleri, meşcere özellikleri, ölü örtü ayrışması

Together with parent material, climate, biota and time, topography is one of the five fundamental elements of the soil forming process. Topographical land forms (slope aspect and position) have a significant influence on microclimate and soils, as well as on plant species composition, community development, site productivity and litter decomposition rates. It is also know that the intensity of I. typographus attack on trees varies greatly between aspects and slope positions. The objectives of this study were to (1) study the effects of aspects (north and south) and elevation belts [(1700-1900 m) and (2000-2200 m)] on stand and soil characteristics of pure oriental spruce in Hatila Valley Park, in Artvin, (2) investigate whether Ips typographus damages on oriental spruce tree species change litter quality variables and thus alter litter decomposition rates compared to the adjacent stands which were moderately damaged or not damaged by Ips typographus. At each elevation belt, oriental spruce stands were divided into three Ips typographus infested levels namely as (1) highly damaged stands (HD) with high tree mortality (2) moderately damaged stands (MD) with low tree mortality and control stands (Control) with uninfested trees). Three 20 x 20 m plots were established at each infested and uninfested stand type. In each plot, each tree (stem >8 cm diameter at breast weight) was measured for height, diameter, double bark thickness, and tree architecture was noted. Age of few mature and taller trees in each plot was also determined. Canopy cover was determined in the field by visually estimating the amount of cover in each plot. Soil samples (0-15 cm, 15-35 cm ve 35-65 cm) were also collected in each plot. The litter bags method was carried out in the field to determine the differences in litter decomposition rates between the insect damaged levels, aspects and slope positions. All results showed that south-facing sites, top slope positions and highly damaged stands had low fertility soils than North-facing sites, bottom slope and control stands. Trees growing on soil of low inherent fertility showed higher stand density, basal area, double bark thickness, tree diameter. Litter placed on north-facing site, at bottom slope position and under highly damaged stands decomposed faster than those on south-facing site, at top slope poistion and under control stands. It was concluded that lower soil fertility and higher stand characteristics on south-facing sites, at top slope position and within highly damaged stnads contributed to the susceptibility of oriental spruce to Ips typographus attack.Key words: Oriental spruce (Picea orientalis), İps thypographus, aspect, slope position, soil properties, stand characteristics, litter decomposition