Urfa Ermeni olayları (1880-1920)

Abstract

Osmanlı Devleti'nde yüzyıllarca huzur içinde yaşayan Ermeniler, 19. yüzyılın sonlarına doğru, isyanlar çıkarmaya başladılar. İsyan çıkan kentlerden birisi de Urfa'dır. Yüzyıllar boyunca çok kültürlü hayatın önemli bir örneği olmuş Urfa'da, ilk karışıklıklar 1895 yılında çıkmıştır. 1895'de Müslüman ve Ermeni iki esnaf arasında çıkan kavgada, Ermeni esnaf ölmüştür. Bu olayı suiistimal eden Ermeni Komiteleri, çatışmayı Müslüman-Ermeni çatışması olarak yorumlayarak, olayların büyümesini sağlamışlardır. Yaklaşık iki ay süren olaylar neticesinde birçok Müslüman ve Ermeni hayatını kaybetmiştir. 1895 olaylarından sonra, bir süre sükûnet yaşanan Urfa'da 20. Yüzyılın başından itibaren yeniden karışıklıklar görülmeye başlamıştır. Daşnak partisine mensup komitecilerce 1909'dan beri tasarlanan bir plana göre, kuzeyden Rusya'nın güneyden İngilizlerin yardımıyla Urfa işgal edilmek isteniyordu. 30 Eylül 1915'de Urfa'da eyleme başlayan Ermeniler, şehrin batı yakasındaki yüksek bir tepe üzerine kurulmuş mahallelerine çekilerek mahallelerinin tüm girişlerini barikatlarla kapattılar. Bu ilk aşamadan sonra, Müslümanlara ait evlere saldırarak çatışmaların başlamasını sağladılar. Urfa'daki polis ve jandarma birlikleri isyanı bastırmada yetersiz kalınca Halep'teki askeri birlikler Urfa'ya sevk edildi. İki hafta süren şiddetli çarpışmalar sonunda isyan bastırıldı. Ancak başlangıçta tehcirden muaf olan Urfa Ermenileri, bu isyandan sonra tehcire tabi tutulmaktan kurtulamadılar. 1919 yılında Mondros Mütarekesinin hükümlerine aykırı olduğu halde Urfa'yı işgal etmek için İngilizler Ermenilerle anlaştı. Ermeniler canlarının tehlikede olduğunu iddia ederek İngilizlere yardım talep eden bir dilekçe sundu ve İngilizler bu dilekçeyi gerekçe göstererek Urfa'yı işgal etti. Ancak İngilizler burada çok kalmayıp Fransızlarla yaptıkları gizli antlaşmalar gereğince Urfa'yı Fransızlara bıraktı. Ermeniler İngilizlere gösterdikleri sadakati Fransızlara da gösterdiler. Fransızlara her konuda yardımcı olan Ermeniler tarafsız olduklarını ilan etmiş olmalarına rağmen, Kuvayı Milliye birlikleri Fransızları kuşatma altına alınca onlara sürekli gıda yardımında bulunup civar illerdeki Fransız birlikleri ile haberleşmelerini de sağladılar.

Armenians living in peace for centuries in the Ottoman Empire begun to rebel towards the of the 19. century. One of the cities rebellion was started is Urfa. At Urfa which has been an important example of multi-cultural life for centuries, first uprisings were started in 1895. During a fight between two Muslim and Armenian artisan in 1895, Armenian artisan died. Abusing this incident the Armenian committees, interpreted the conflict in Muslim-Armenian conflict and led the events growth. Many Muslims and Armenians died as a result of the events lasted for about two mounths. After the events of 1895, in Urfa prvailing a period of tranquility, turmoil came to be seen again since the beginning of the century. According to a plan designed by the Dashnakist activists since 1909, Urfa intended to be occupied by the assistance of Russians from east and British from South. Armenains, went into action on September 30th., took up a position on in their district which was built on the high hill on the west part of the city and occluded all the the entrances of their quarter with barricades. After this first base, they led the battles start by attacking the Muslim residents. Because of the lack of the polis and gendarmerie on suppressing the rebellion tropps were sent from Aleppo. After the battle, continued for two weeks, the rebellion was suppressed. But the Armenians of Urfa who were excepted of the emigration initially, couldn?t rescue of deportation because of their revolt. İn 1919, wanting to occupy Urfa the British, treated with the Armenians altough it is contrary to Mondros truce. Affriming their lifes are in danger the Armenians submit a mandate to the British that demanding thier help. The British occupied Urfa referring to this mandate. But the British didn?t stay in Urfa much and due to the secret pact with the French they leave Urfa to the French. The Armenians showed the same loyalty to the French. Assiting the French in every matter the Armenians helped out the French troops by giving them food and providing thier corrospondence with other French troops in the area when they were besieged by the nationalists.