Hafız-ı Ebru`nun Zeyl-i Cami`üt-Tevârîh-i Reşîdî`sinde Sultan Olcâytû ve Ebû Sa`îd dönemlerine dair kayıtlar

Abstract

Hafız-ı Ebru'nun eseri Zeyl-i Cami'ü't-Tevârîh-i Hoca Reşidî isimli eseri, Reşideddîn'in eseri Cami'ü't- Tevârîh'ten sonra İlhanlılar, özellikle Sultan Olcâytû ve Ebu Sa'îd Bahadır Han Dönemleri ile ilgili ayrıntılı bilgi veren çok önemli bir yazılı tarihi kaynak konumundadır.Bu Tez esas olarak Sultan Olcâytû'nun ölümü ( H. 703 /1304 )' nden Ebû Sa'îd'in ölümü (H.736 /1335)' ne kadar geçen dönemi kapsamaktadır. Topkapı Sarayı'ndaki nüsha ile Süleymaniye Kütüphanesindeki Damat İbrahim paşa Nüshaları, H. Beyani'nin neşriyle karşılaştırılarak incelenmiştir.Sultan Olcâytû ve Ebu Sa'îd Bahadır Han Dönemlerini çalışmış pek çok yabancı araştırmacıya karşılık ülkemizde bu konu üzerinde çalışan tarihçilerimizin sayısı pek sınırlıdır. Hâlbuki İran dili, edebiyatı, tarihi ve kültürü ile ilgili pek çok eserin eski ve muteber nüshaları Türkiye kütüphanelerinde bulunmaktadır. Ülkemizde bu konuyla ilgili yazmalar, orijinallik ve sanat değeri itibarıyla da çok büyük bir önem taşımaktadır.İlhanlılar Anadolu coğrafyası üzerinde en çok etkisi olan Moğol şubesidir. İran merkezli bu devlet, çevresinde etkili olabilmek ve stratejik bir coğrafya olan Anadolu'yu hâkimiyet altında tutmak amacıyla Anadolu'yu atadığı valileri aracılığıyla yönetmek istemiştir. Bu yöneticilerin uygulamaları, yerli halk ile olan münasebetleri, görevlendirilen valilerin isimleri, topladıkları vergiler ve isyanları bu eserde ayrıntılarıyla gözler önüne serdedilmiştir.Ayrıca Çobanoğulları ile ilgili pek çok bilgi mevcuttur. Çobanoğullarının yükselişi ve gözden düşüşü ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır.Tez içerisinde ilhanlıların Türk devletlerinde var olan ikili teşkilatın bir yansıması olan ikili (ortak) vezirlik ile ilgili uygulamalar ve bu uygulamalardan tevellüd eden olumlu ve olumsuz neticeler de dikkate şayan bir diğer önemli mevzudur.ANAHTAR SÖZCÜKLER: İlhanlı Devleti, SultanOlcâytû, Sultan Ebu Sa'îd Bahadır Han, Hafız-ı Ebru, Zeyl-i Cami' üt-Tavârîh-i Hoca Reşidî.

Hafiz Abru's work Zayl-i Jami' al-tavarikh-i Khoca Rashidi, following Rashidaddin's work Jami- al-Tevarikh, is a crucial written historical resource giving detailed information especially about periods of Sultan Oljaitu and Abu Said Bahadır Khan.This thesis basically covers the period beginning from Sultan Oljaitu's death date (H. 703 / G. 1304) to the death of Abu Said Bahadır Khan (H. 736 / G. 1335). The events of this period are studied by the way of comparing and contrasting Hafiz Abru's own version in Topkapı Palace and the version Damat İbrahim Paşa Kütüphanesi in Süleymaniye Manuscript Library with the edited version prepared by H. Beyani.Inspite of many Non-Turkish researchers who have studied the periods of Sultan Oljaitu and Sultan Bahadir Khan we have a limited number of historians studying on the same subject. However, there are a great number of old and respected versions of books related to Iranian language, literature, culture and history in the libraries of Turkey. These versions in our libraries are very important because of their originality and art value.Ilkhanids are the department of Mongols who were the most effective on Anatolian geography. This state which was Iran-centered wanted to be effective around itself and keep Anatolia under its authority and for these reasons it assigned governors to Anatolia to rule it. The practice of these rulers and their relations with the local people, the names of assigned governors, taxes collected by them and their insurrections are unfurld in this study.Additionally, there are a lot of information about Chobanoğulları in this study. Their uptrend and decline are narrated in detail.In this thesis as a reflection of the dual organization existed in Ilkhanid State the practices of dual vizierate and negative and positive results emerging because of them as well is a remarkable subject.KEY WORDS: İlkhanid State, Sultan Oljaitu, Sultan Abu Said Bahadir Khan, Hafiz Abru, Zayl-i Jami' al-tavarikh-i Khoca Rashidi.