El-Edirnevi Muhammed Bin İskenderin baytarnamesinin transkripsiyon ve değerlendirilmesi

Abstract

EL-EDİRNEVİ MUHAMMED BİN İSKENDERİN BAYTARNAMESİNİNTRANSKRİPSİYON VE DEĞERLENDİRİLMESİ İslam Uygarlığı Dönemi veteriner hekimliğinin 9. yüzyıldan itibaren önemli kaynaklarını oluşturan ve çoğunlukla at yetiştiriciliği; at bakımı, beslenmesi, hastalılarını ve tedavilerini içeren eserler kısaca `Baytarname`, `Haylname`, `Esbname`, veya `Feresname` olarak adlandırılmaktadır. Bu eserlerin kapsamlı olanları ise atlarla ilgili ayet, hadis ve rivayetler; atların karakterleri, renkleri, yaş tayini, at alırken nelere dikkat edileceği, atın anatomisi, atın bakımı ve beslenmesi, hastalıkları ile tedavileri, eğitimi gibi konularını içermektedir. Türkler, kültürlerinin ilk aşması olarak atlı-göçebe kültür ve medeniyet dairesinde olduğu kadar, bu kültürün bir diğer aşaması olan İslam kültür ve medeniyet dairesinde de ata önem vermişlerdir. Bunun birçok sebebi olmakla beraber, başta gelen sebepleri: kültürel, ekonomik ve askeridir. Türklerin çok büyük coğrafi mekânlarda kurmuş oldukları devletleri, atlı birliklerin öncü ve belirleyici kuvvetinden yararlanarak oluşturdukları tarihi bir gerçektir. Atın bir binek hayvanı olarak savaşlarda oynadığı rol, bunun yanında ekonomik ve kültürel statüsü ona özel bir ilginin doğmasına yol açmıştır. Aslında bu bir zorunlulukta idi; çünkü bakımı, tedavisi ve beslenmesi iyi yapılmayan bir atın hızlı koşması, pratik ve dayanaklı olması beklenemezdi. Bu yüzden iyi şartlara sahip olmayan bir atın savaş şartlarına uyum göstermesi mümkün değildi. Dolayısıyla atın bakımı, beslenmesi, hastalıklarını ve tedavisini esas alan eserlerin teşekkül etmesi ve yaygınlaşmasında bu durumun göz ardı edilmemesi gerekir. Bu çerçevede gelişen ve genel olarak at, atçılık ve at hastalıkları ile tedavisini esas alan `Baytarnamelerin` yazılışı tesadüfî değildir. At kültürünün önde gelen kaynaklarından olan bu eserlerde; atların iyi ile kötü vasıfları, nişanları, güzellikleri, bakım, beslenme ve yaş tayinleri, hastalık ve tedavilerine değinilmektedir. Tezimizde Süleymaniye Kütüphanesinde Bağdatlı Vehbi Koleksiyonu bulunan El-Edirnevi Muhammed b. İskender'in Baytarnamesi yazılı ve basılı kaynaklarla karşılaştırılarak incelenmeye çalışılmıştır. Anahtar kelimeler: Baytarname, at hastalıkları, tedavi, beslenme

ABSTRACTEVALUATION AND TRANSLATION OF EL-EDIRNEVI MUHAMMED BINISKENDER'S BAYTARNAME (BOOK OF VETERINARIAN) In the period of Islamic civilization, the veterinary surgeons' (after the 9th century) important sources were about horse rearing, horse caring and nurturing, and diseases and treatments. These sources are named as `Baytarname`, `Haylname`, `Esbname`, and `Feresname`. The scope of these works is verses, hadith, and narratives about horses. These sources include characters of horses, their colors, age determination, measures and criteria which has to be considered while buying a horse, details about anatomy of a horse, feeding a horse and its nourishment, and horse training. In the first cultural period of Turks, they gave great importance to horses as a horse-nomad culture and civilization. In another stage of this culture, Islamic culture and civilization phase, they were also giving importance to horses. There are many reasons to give importance and concern to horses. The facts of giving priority to horses were cultural, economic, and military. It is very clear that the Turks established many states in the wide spectrum geographies and places. This is a historical fact that with leading of horse troops and their indicative power benefitted Turks more than the horse's effective power. As the Turks were using horses as their mount, they also benefited from the horse role in the battle field, which was giving a significant importance to horses. In favor of these, its role in economic and cultural status created important concern to horses. This was a kind of obligation to concern the horses, because concern and treatment to horse was making the horses to be faster, more stable and practical in terms of keeping their skills and their durability in the battle. A well concerned and treated horse was more effective in the battle field. Within the concern of this frame and approach towards horses, it created important facts to concern horse, and horse breeding, and horse diseases to write these works and books. The Baytarnames' writing is not incidental; they existed or was written within the frame of this concern toward horses. These works are one of the leading sources of horse culture and they include the good and bad features of horses, their beauty, age determination, diseases and treatments, badges and care subjects. VI In this thesis, in the Suleymaniye library's collection of Bağdatlı Vehbi, Baytarname (book of veterinarian) by Mohammed b. İskender was compared and analyzed with previously written and published works.Key words: Book of veterinarian, horse diseases, treatment, nourishment